'Een boek!' Het was op het eind van een zaterdagochtend, een ochtend die nog steeds niet echt in de middag wilde overgaan. Verveling, ik zag niks om me heen waar ik me eens mee bezig zou kunnen houden, niks om voor in beweging te komen. En toen ging dus de bel.
Ik wist welk boek er zou komen, ik had het immers zelf besteld. De postbode gaf me een grote envelop. Hij reikte me letterlijk van zijn hand in mijn hand iets aan wat direct betekenis voor mij kreeg. Iets om te doen en mij in te verdiepen, de klassieker The embodied mind. De lege middag vulde zich met lezen en nieuwe ideeën kregen vorm in mijn hoofd. Zoals een oud-collega verzekeringsarts vroeger eens zei: ‘Vertreden kan ook zittend’.
Het is inmiddels wel duidelijk dat een mens voortdurend haar leefwereld vormgeeft, door gedrag en door er betekenis aan te geven, maar dat zij ook zelf steeds door die omgeving gevormd wordt. Het hele idee van nudging, de omgeving of omstandigheden zo vormgeven dat bepaald gewenst gedrag de weg van de minste weerstand wordt, is daarop gebaseerd. Wat we kunnen, wat we doen en zelfs wat we willen, hangt niet alleen van onszelf af, maar wordt beïnvloed door de omgeving waarin we zitten en de omstandigheden waarin we bewegen. En waarmee wij dus steeds in wisselwerking staan. Wij kunnen zelfs de vraag stellen wat ‘onszelf’ überhaupt betekent, los- gedacht van de omgeving en van andere mensen. Maar hoe kunnen we dan eigenlijk ziekte en arbeidsmogelijkheden van een persoon beoordelen alsof dat los opzichzelfstaande eigenschappen zijn?
‘Niet ieder mens floreert in dezelfde omgeving of omstandigheden’
Floortje Scheepers, psychiater, schreef het boek Mensen zijn ingewikkeld, waarin zij ervoor pleit de complexiteit van de werkelijkheid te aanvaarden en mensen die ‘mentaal ontregeld’ zijn niet in modellen te denken. Zij gebruikt de metafoor van de paardenbloem en de orchidee: andere eigenschappen en behoeften, maar waarom zou de een mooier of beter zijn dan de ander? Niet ieder mens floreert in dezelfde omgeving of omstandigheden.
Nog een metafoor dringt zich op door de stikstofcrisis. Op de verzuurde bodem groeien alleen nog maar bramen en brandnetels, hoor ik deskundigen zeggen, die gedijen op het zuur. Maar slakjes met een huisje? Dat huisje lost op in het zuur. Weg slak.
Hoe zorgen we ervoor dat mensen met een psychische kwetsbaarheid kunnen bloeien? Hoe zorgen we ervoor dat wij zelf functioneren in ons werk, met al onze eigen kwetsbaarheden? En hoe geven wij eigenlijk zelf vorm aan de omgeving van anderen? Is er in ons werk ruimte voor ‘presentie’, voor het gewoon aanwezig zijn bij de ander? Zoals Andries Baart, de bedenker van deze term het zegt: ‘Het eerste wat je iemand die lijdt gunt, is een ander mens.’ Een ander mens.
