Handeczeem is een veelvoorkomende beroepsziekte. Bij het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (NCvB) komen echter gemiddeld slechts 65 meldingen per jaar binnen van beroepsgebonden handeczeem. Onze ervaring is dat bedrijfsartsen werknemers pas zien als het eczeem zo erg is dat de werknemer zich heeft ziekgemeld.
Chronisch handeczeem is een invaliderende aandoening. Vroegtijdige signalering is gunstig voor de prognose. Interventie en preventiemaatregelen zijn goed mogelijk in de praktijk. Zowel voor bedrijfsartsen als voor dermatologen zijn er richtlijnen hoe om te gaan met werkgebonden handeczeem.1Voor het melden als beroepsziekte is er een registratierichtlijn.2 De richtlijn voor dermatologen is zeer beknopt samengevat in het kader Work-up handeczeem voor dermatologen.3, 4
Wat gebeurt er bij handeczeem?
De huid is een orgaan waarvan we ongemerkt veel gebruik maken en gemak van hebben. Pas als we bijvoorbeeld een kleine snede in de vinger krijgen, merken we hoe lastig het is om sommige handelingen nog ongemerkt te doen of zelfs te kunnen verrichten. De huid vormt de scheiding tussen ons lichaam en de buitenwereld. Bij een mens van ongeveer 65 kilo, heeft de huid een oppervlakte van 1,8 m2met een eigen gewicht van 7 kilo. De barrièrefunctie bestaat onder meer uit het tegengaan van onnodig verlies van lichaamsmaterialen. Daarnaast biedt de huid bescherming tegen schadelijke uitwendige invloeden, zoals chemische stoffen van plantaardige, dierlijke of synthetische oorsprong. Maar ook tegen bacteriën, schimmels en virussen. De huid speelt een belangrijke rol in de temperatuursregulatie, de registratie van warmte-, koude- en pijnprikkels. De tastzin van de huid zorgt voor het kunnen waarnemen van druk en trillingen op de huid. De huid is in staat grote schuif- en drukkrachten te kunnen doorstaan. Als laatste, en niet onbelangrijk om te noemen, speelt de huid een belangrijke rol bij intermenselijk contact. Als de belasting de belastbaarheid van de huid overschrijdt, ontstaan er beschadigingen. Als de huid is aangedaan, gaan veel van deze eigenschappen verloren.
Handeczeem geneest niet als er een oorzaak is die niet wordt aangepakt
Het is bekend dat werknemers met handeczeem blijven doorwerken ook al geeft het beperkingen. Nog los van het gegeven dat het jeukt, pijnlijk is, mensen slechter kunnen slapen of soms ook depressief kunnen worden, geeft een aangedane huid door eczeem gevolgen voor de functionele mogelijkheden en het intermenselijk contact. Denk maar aan het handengeven met een eczeemhand. Het is pijnlijk, maar ook zal de ontvanger van deze hand deze niet zomaar accepteren. Indien de barrièrefunctie is verstoord, is de huid ontvankelijker voor een immunologische reactie op een allergeen, resulterend in allergisch contacteczeem.1
Wat betekent dat voor het werk?
Handen aangedaan door handeczeem veroorzaken beperkingen. Het kunnen voelen van voorwerpen, oneffenheden bijvoorbeeld, is verminderd. Dit betekent dat diverse handelingen waarbij het gevoel van belang is, slechter tot niet uitvoerbaar zijn. Denk bijvoorbeeld aan een tandarts die met minder gevoel zijn werk moet doen. Dan komt direct ook het andere gevolg om de hoek kijken. Bij het gebruik van instrumenten neemt vaak de pijn toe, zeker als er wat kracht gezet moet worden. Als er kracht wordt uitgeoefend op de huid kan deze verder scheuren en kloven gaan vertonen. Contact met warme en koude voorwerpen geeft eerder klachten.Het gebruik van beschermende handschoenen of contact met water en zeep is pijnlijk en sterk verminderd.
Een aangedane huid is bevattelijker voor infecties. Dit geeft gevolgen in bepaalde branches waar dan niet gewerkt mag worden. Denk bijvoorbeeld aan de voedingsindustrie of gezondheidszorg. In functies waarin regelmatig fijnmotorische handelingen nodig zijn, denk aan monteurs en beeldschermwerkers, zijn onbeschadigde vingertoppen essentieel. Een afwijking zoals op foto 2 veroorzaakt feitelijk een volledige arbeidsongeschiktheid voor deze werkzaamheden. Er is geen fijnmotorische activiteit mogelijk, de tastzin is verstoord en elke aanraking van de vingertoppen met voorwerp/oppervlak geeft extra pijn.
Wat staat je te doen als een dergelijke werknemer op het spreekuur verschijnt? Handeczeem geneest niet als er oorzaken zijn die niet worden aangepakt. De arbeidsanamnese dient te worden uitgevraagd met aandacht voor irritatieve en allergene factoren. Indien er blootstelling is aan allergenen moet worden onderzocht of de werknemer een allergie heeft ontwikkeld voor één of meer van deze stoffen. Dit kan met globaal allergologisch onderzoek bij een dermatoloog of allergoloog. Het volledig en uitgebreid testen met stoffen die voorkomen op de werkplek vindt alleen plaats in arbeidsdermatologische centra.
Daarnaast vraagt eczeem om behandeling met hormoonzalf in combinatie met neutrale vettende crèmes en werkplekaanpassingen die moeten worden doorgevoerd. Vervolgens is een zichtbaar herstelde huid nog geen belastbare huid! De genezen huid dient nog minimaal 6 tot 8 weken aan te sterken alvorens wat beter belastbaar te zijn.
Referenties
1.
Contacteczeem | NVAB 2020. nvab-online.nl/richtlijnen/richtlijnen-NVAB/richtlijn-contacteczeem
2.
Beroepscontactdermatosen | NCvB. beroepsziekten.nl/registratierichtlijnen/beroepsdermatosen/beroepscontactdermatosen
3.
Richtlijn Handeczeem NVDV, samenvatting, 2019. nvdv.nl/professionals/richtlijnen-en-onderzoek/richtlijnen/richtlijn-handecszeem
4.
Schoot LS van der, Christoffers WA, Oosterhaven JAF, Schuttelaar MLA. Samenvatting richtlijn Handeczeem. Nederlands Tijdschrift voor Dermatologie en Venereologie. 2020: 2; 34-36.
Zie tbv-online.nl voor extra info bij dit artikel.
Work-up handeczeem voor dermatologen3
De werkgroep van de richtlijn Handeczeem NVDV is van mening dat er een work-up gewenst is voor elke patiënt met handeczeem. Deze work-up bestaat uit een gedetailleerde anamnese, lichamelijk onderzoek en eventueel aanvullend onderzoek.
Anamnese: Frequentie en duur van blootstelling aan irritatieve factoren moet worden uitgevraagd. Voorbeelden zijn watercontact, nat-werk, frictie, contact met zepen of schoonmaakmiddelen en contact met potentiële contactallergische factoren zoals nikkel, haarverf of conserveringsmiddelen. Houd er rekening mee dat handschoenen zelf ook irriterend kunnen werken of een contactallergie kunnen veroorzaken.
Tevens wordt de mogelijke aanwezigheid van arbeidsgerelateerd handeczeem geëvalueerd. Denk hierbij niet alleen aan ortho-ergische factoren; elk beroep heeft ook eigen potentiële contactallergenen. Verbetering van het handeczeem tijdens weekenden of vakanties is een aanwijzing voor arbeidsgerelateerd handeczeem, hoewel bij langer bestaand, ernstig handeczeem deze verbetering kan uitblijven. Aandacht voor handeczeem-gerelateerd arbeidsverzuim is van belang in de anamnese, evenals aandacht voor atopische constitutie en overige huidziekten. In het geval van arbeidsgerelateerd handeczeem wordt geadviseerd dat de patiënt contact opneemt met de bedrijfsarts.
Aanvullend onderzoek: De werkgroep adviseert, in overeenstemming met verschillende Europese richtlijnen, bij iedere patiënt met chronisch handeczeem epicutaan allergologisch onderzoek te verrichten met de Europese baseline-serie, aangevuld met patiënt-specifieke reeksen op basis van eventuele blootstellingen. Hierbij valt te denken aan een kappersreeks bij kappers of een (meth)acrylaten-reeks en dental-screening-reeks bij tandartsen. Eventueel volgt verwijzing naar een landelijk expertisecentrum met een topreferente functie (TRF Expertise Centra) voor uitgebreide epicutane allergietesten of wordt in samenspraak met de bedrijfsarts een arbeidsexpertisetraject opgestart voor meer toegespitste allergietesten. Tijdens een arbeidsexpertisetraject wordt de relatie tussen het werk en het handeczeem nauwkeurig onderzocht, waarbij de dermatoloog en bedrijfsarts nauw samenwerken.
