Zolang ik hem nog niet geopend had, kon het nog alle kanten op. Nog even wat treuzelen, snel nog wat anders doen.
Wat zou het deze keer worden? Weer een afwijzing? Met een vertrouwd bonkend hart opende ik de e-mail: 'Voordat we verder kunnen met het peerreview-proces hebben we uw schriftelijke verklaring nodig dat noch ChatGPT, noch enig ander kunstmatig intelligentieprogramma gebruikt is voor welk deel van de paper dan ook.' Zucht...
Op het moment dat een techniek er is, is de wereld al veranderd. Niet alleen moet je je dan verhouden tot die techniek, zelf beslissen of je er gebruik van wilt maken, maar je moet dus ook rekenschap afleggen aan anderen of je die techniek wel of niet gebruikt.
Soms zou ik willen dat organisaties wat meer techniekfilosofie achter de kiezen hadden. Hoe zou het dan gegaan zijn met de inzet van algoritmes bij de mensen in het toeslagenschandaal? En zou de uitvoerder van werknemersverzekeringen dan ook verzonnen hebben om onwettig mee te kijken vanuit welk land mensen met een uitkering de website bezoeken?
‘Op het moment dat een techniek er is, is de wereld al veranderd’
De paradox van de ethiek van bedrijf en organisatie is dat je rechtspersonen zoals organisaties wel verantwoordelijk kunt houden en in krantenartikelen de oren kunt wassen, maar dat tegelijkertijd echte mensen steeds opnieuw de dagelijkse beslissingen nemen en uitvoeren. Hoe kan het dat keer op keer mensen van goede wil toch de verkeerde kant op lopen en er blijkbaar niemand is die een andere richting wijst?
Na het toeslagenschandaal werd 25 miljoen euro vrijgemaakt voor ethische reflectie bij de overheid. Bij zijn afscheid als Denker des Vaderlands – begin dit jaar – blikte Paul van Tongeren in een interview in Trouw terug op zijn betrokkenheid bij de besteding van dit geld. Overdaad in luxe borrels en actief verzet tegen het onderzoeken van de morele pijn van medewerkers. Maar Van Tongeren is niet cynisch geworden. Hij pleit voor actief geduldig zijn: gevoed door woede om onrecht te bestrijden en gesterkt door moed om te verdragen dat dit langzaam gaat.
Hoe zorgen wij ervoor dat wij in onze organisaties niet alleen casuïstische morele dilemma’s bespreken, maar ook nadenken over de weg die wij als collectief gaan? Hoe bewaken wij publieke waarden als die op ons pad vertrapt dreigen te worden? Bijvoorbeeld de waarde van rechtsstatelijkheid, heel simpel je als publiekrechtelijke uitvoeringsorganisatie zelf ook aan de wet houden. Daar zijn geen miljoenen voor nodig. Wel tijd. En ruimte. Om vooruit te spoelen naar de toekomst en dan terug te kijken. Wat doe ik vandaag waar ik straks met spijt op terugkijk?
Zoals AI-deskundige Marleen Stikker deze zomer in Het Filosofisch Kwintet zei: ‘En als je voor die publieke waarden gaat, dan moet je ernaar gaan handelen. En wel zo snel mogelijk. En wel nu.’
