Henk van der Molen is blij dat de UVA de leerstoel etiologie en preventie van beroepsziekten heeft ingesteld. Het zal ervoor zorgen dat beroepsziekten – en het voorkomen daarvan – meer aandacht krijgt. En dat is hard nodig. ‘De ziektelast door risicofactoren in werk wordt geschat op vijf procent’, stelt Van der Molen. ‘Dat is zelfs hoger dan de ziektelast door ernstig overgewicht, terwijl daar al wel veel aandacht voor is.’

Systematische aanpak

Een vergelijkbare beweging moet er ook voor beroepsziekten ontstaan, vindt hij. ‘Maar het ontbreekt in Nederland nog aan een systematische aanpak. De Arbo-wereld is erg versnipperd. Je hebt de zorg, de werkgevers, de werknemers, een hele trits aan Arbo-catalogi en grote kwaliteitsverschillen.’ Ook pleit hij voor terugkeer van het PAGO en een strengere handhaving op het uitvoeren en opvolgen van de RI&E. ‘Je hebt ook hier een wortel en een stok nodig.’

“Je hebt ook hier een wortel en een stok nodig’”

Risico communicatie

Afspraken maken met alle betrokken partijen en je daar ook aan houden. ‘We weten nu al zoveel over de oorzaken van beroepsziekten dat we een deel van de ziekmakende risico’s in het werk kunnen wegvangen. Dat vraagt om goede risicocommunicatie en bewustwording. Net als bij leefstijl. Iedereen weet tegenwoordig wel dat je van te veel eten en te weinig bewegen cardiovasculaire en andere aandoeningen kunt krijgen. Er is veel kennis opgedaan en er wordt systematisch op gehandeld. Die kant moeten we ook met beroepsziekten op. Dat kan ook, want er zijn zeker al veertig tot vijftig risicofactoren bekend waarop we kunnen acteren.’

Cultuuromslag

Van der Molen ziet overigens wel een kentering, met name onder jongere werkenden en de nieuwe generaties (bedrijfs)artsen. ‘Mensen nemen minder snel genoegen met de stelregel “zo is of zo gaat het nu eenmaal”. Ook als het gaat om ziek worden door werk. Er is wat dat betreft wel een cultuuromslag gaande, en een beweging van onderaf.’ Die wordt mede gesteund door het bedrijfsleven zelf: het oplopend tekort aan personeel speelt de aandacht voor beroepsziekten in de kaart. ‘Het is voor veel werkgevers zaak om medewerkers gezond te houden. Dat zet organisaties in beweging.’

Valorisatie

De wetenschap kan daaraan een steentje bijdragen vindt hij. ‘De medische wetenschap rust op een aantal pijlers: zorg, onderwijs, onderzoek en in toenemende mate ook op maatschappelijke verantwoording en valorisatie van kennis. Als academici moeten we niet in de ivoren toren zitten en beroepsziekten registreren. Het is onze taak om de kennis over beroepsziekten op de hele keten over te dragen.’ Hij hoopt dat de leerstoel aan de UVA bijdraagt aan meer bewustwording onder stakeholders als opleiders, brancheorganisaties en bedrijven. Maar ook dat meer academische centra het belang ervan inzien en onderzoek gaan doen naar het ontstaan en voorkómen van beroepsziekten. ‘Zelf voel ik mij bij dit alles ook wel een beetje een influencer. Ik probeer met de beschikbare kennis anderen te motiveren en te stimuleren. Door kennis over te dragen op studenten, door te publiceren en zichtbaar te zijn in verschillende media, én door met onderzoekers, opleiders en werkgevers te praten.’

Ontrafelen

Vanuit de nieuwe leerstoel wordt zowel gewerkt aan de etiologie van beroepsziekten als aan haalbare en effectieve preventiemaatregelen. Maar beide routes naar het verminderen of zelfs uitbannen van beroepsziekten zijn complex. ‘Vrijwel alle beroepsziekten zijn multicausaal. Een medewerker heeft vaak meerdere blootstellingen aan risicofactoren in werk, bijvoorbeeld aan diesel of silica, maar rookt ook. Ook heeft iedere mens weer andere gevoeligheidsfactoren wat bij lagere blootstelling aan risicofactoren in werk tot ziekte leiden. De uitdaging is om die causaliteit in kaart te brengen en verbanden op populatieniveau en individueel niveau te ontrafelen.’

Complex

Het is van groot belang om de oorzaken van beroepsziekten te achterhalen, want alleen dan is het mogelijk om adequate preventiemaatregelen in te zetten. Van der Molen vergelijkt het met een zandloper. Het bovenste deel is het ontrafelen van de aandoening. Wanneer wordt deze door werk veroorzaakt? Het smalste deel is de vaststelling van de beroepsziekte en het melden daarvan. Het onderste deel van de zandloper staat symbool voor preventie en duurzame oplossingen.‘Het is complex, maar als je het eenmaal weet is het soms ook weer heel simpel: als je de oorzaak kent, kun je er iets aan doen.’

“Als je de oorzaak kent, kun je er iets aan doen”

Kennis delen

Tot slot hoopt Van der Molen dat de kennis die (onder meer) via de leerstoel wordt opgedaan, niet alleen bij bedrijfsartsen terechtkomt, maar ook bij arboprofessionals, bedrijven en werkenden . ‘Ook voor andere medisch specialisten zoals de huisarts, orthopeed, neuroloog, psychiater, longarts of dermatoloog is het belangrijk om te weten wat ziekmakende factoren kunnen zijn op het werk. Zo is er bijvoorbeeld meer kennis nodig om gericht te kunnen uitvragen naar bijvoorbeeld werkgerelateerde allergenen of irritantia. Misschien moeten we er zelfs voor zorgen dat die informatie ook voor werkenden wordt ontsloten op bijvoorbeeld thuisarts.nl. Het gaat om brede bewustwording creëren. En daar heb je kennis voor nodig. Als we dit voor elkaar krijgen is er al veel winst behaald.’

Meer weten? Lees dan hier de samenvatting van de oratie van prof. Henk van der Molen, of kijk hier de oratie van 8 maart in zijn geheel terug.