Niet-melanoom huidkanker (NMHK) is de meestvoorkomende en snelststijgende vorm van kanker, voornamelijk veroorzaakt door overmatige blootstelling aan ultraviolette zonnestraling (zUVS).1
NMHK, ook wel keratinocyt-kanker genoemd, komt voor in twee vormen: basaalcelcarcinoom (BCC) en plaveiselcelcarcinoom (SCC). SCC en zijn voorloper actinische keratose (AK) zijn vooral geassocieerd met langdurige, chronische blootstelling, terwijl BCC meer gerelateerd is aan episodes van hoge blootstellingen en het aantal ernstige gevallen van zonnebrand.1 Per aantal blootgestelde werknemers is zUVS de meestvoorkomende carcinogene factor.2 Volgens een recente systematische review van de WHO hebben buitenwerkers in vergelijking met binnenwerkers een 1,5 keer hoger risico op BCC en een 2,4 keer hoger risico op het ontwikkelen van SCC.3 Echter, voor beroepsmatige blootstelling aan de zon is geen grenswaarde vastgesteld zoals bij bijvoorbeeld kankerverwekkende stoffen. Daarnaast wordt NMHK slechts in een paar Europese landen erkend als beroepsziekte.4
Zonblootstelling bij buitenberoepen
Om hoge risicogroepen onder buitenwerkers te identificeren met als doel effectieve preventiestrategieën op de werkplek te kunnen ontwikkelen en monitoren, is informatie over zonblootstelling essentieel. Met de recent uitgevoerde Genesis-uv-studie5 wordt zonblootstelling bij buitenwerkers in kaart gebracht, waarvan gegevens tot nu toe schaars waren. Deze omvangrijke studie heeft meetgegevens verzameld over individuele blootstelling bij diverse groepen buitenwerkers en deze gegevens beschikbaar gesteld in een open database.
Gedurende zeven maanden werden persoonlijke UVS-dosimeters gebruikt om de blootstelling tijdens werkuren te meten bij 1000 buitenwerkers in verschillende regio’s van Duitsland. Blootstellingsgegevens werden gerapporteerd van meer dan 250 beroepen en sub-beroepen, in combinatie met 650 beroepsactiviteiten. De hoogste blootstellingen werden waargenomen bij werknemers in de bouw en agrarische sector zoals dakdekkers, bouwvakkers, hoveniers en wegenmakers. Deze buitenberoepen staan in België op de recent door Fedris opgestelde lijst van beroepen die in aanmerking komen voor erkenning als beroepsziekte bij werknemers met plaveiselcelcarcinoom of multiple actinische keratose.6
Volgens de Genesis-studie hebben individuele activiteiten en specifieke taken binnen subberoepen een grotere invloed op de zUVS-blootstelling dan het beroep zelf. Zo varieerde de blootstelling vijfvoudig tussen verschillende subcategorieën binnen het beroep van hovenier, terwijl het verschil in blootstelling tussen hoveniers en dakdekkers minder dan tweevoudig was. In epidemiologische studies naar het risico op huidkanker wordt de beroepstitel vaak als benadering voor beroepsmatige zUVS-blootstelling gebruikt, wat kan leiden tot een onvolledige inschatting van de blootstelling.
De beschikbare informatie over zUVS-blootstellingen vanuit de Genesis-uv-studie kunnen gebruikt worden om buitenwerkers die een hoog risico lopen te identificeren, zodat specifieke preventiemaatregelen en gezondheidsbewaking van deze werkenden kunnen worden gefaciliteerd.5,7
Volgende stappen in betere preventie van beroepshuidkanker door zUVS:
Het zou van aanzienlijke waarde zijn om de Genesisdatabase over zUVS-blootstelling bij buitenwerkers uit de breiden met gegevens uit andere landen en deze te integreren met een nog op te zetten Europese database over beroepshuidkanker. Hierdoor kunnen dosis-effectrelaties worden verfijnd en beroeps- en taak-blootstellingsmatrices voor zUVS (verder) worden ontwikkeld. Dit zou een stap voorwaarts betekenen voor de dagelijkse praktijk bij de risico-inventarisatie en -evaluatie, het periodiek arbeidsgeneeskundig onderzoek en gerichte risicocommunicatie bij buitenwerkers om hiermee de toenemende trend van beroepsgebonden huidkanker terug te kunnen dringen.5,7 Signalering en vaststelling van beroepsziekten door zUVS-blootstelling geven op individueel en bedrijfsniveau aanknopingspunten voor zowel erkenning als preventie.
Casus 60-jarige hovenier
Tijdens een periodiek arbeidsgeneeskundig onderzoek (PAGO) ziet de bedrijfsarts een 60-jarige man met droge, schilferende plekken op zijn voorhoofd, nek en handrug. Hij is door de huisarts verwezen naar de dermatoloog en inmiddels behandeld voor plaveiselcelcarcinoom en actinische keratosen (zes in totaal).
Stap 1: Vaststellen aandoening
Diagnose: plaveiselcelcarcinoom op het voorhoofd en meerdere actinische keratosen op het voorhoofd, in de nek en op de handruggen, gediagnosticeerd door een dermatoloog.
Stap 2: Vaatstellen relatie met werk
Beroep: hovenier met buitenwerk, blootgesteld aan zon-uv-straling (zUVS).
Stap 3: Vaststellen aard en niveau van de blootstelling
Blootstelling: werkt al 42 jaar vijf dagen per week als hovenier, eerst bij de gemeentelijke groenvoorziening en nu bij een hoveniersbedrijf gericht op tuinaanleg en onderhoud.
NB: Volgens de Genesis-database is dit beroep geassocieerd met een hoge blootstelling aan zUVS, met jaarlijkse doses die variëren tussen de sub-beroepen van 100 tot 500 SED (standaard erytheemdosis). Ter vergelijking: een barman had een jaarlijkse dosis van ongeveer 10 SED.
Stap 4: Nagaan andere verklaringen
Individuele gevoeligheid: geen familiaire gevallen van huidkanker en geen gebruik van geneesmiddelen die invloed hebben op de gevoeligheid voor zUVS. Hij heeft een lichter huidtype (Fitzpatrick phototype 3) en is daardoor meer gevoelig voor het ontwikkelen van huidkanker.
Blootstelling: buiten het werk is hij meestal binnenshuis bezig met zijn hobby van verzamelen en repareren oude radio’s. Zomervakanties viert hij meestal binnen Nederland.
Stap 5: Beoordelen van blootstelling en verband met de ziekte
Vooral door de uv-blootstelling van meer dan vier uur per dag gedurende 42 jaar is de vastgestelde huidkanker te beargumenteren als een beroepsziekte. Dit pleit voor een melding bij het NCvB als beroepsziekte.
Stap 6: Aanbevelingen voor monitoring en preventie
Regelmatige controle van de huid door huisarts of dermatoloog en PAGO door bedrijfsarts.
Verminderen van zUVS door werken in de schaduw en het mijden van de zon tijdens de piekuren, gebruik van beschermende kleren en zonnebrandcrème (weren, kleren, smeren).
Op bedrijfsniveau dient aandacht te worden besteed aan zonbeschermende maatregelen in de risico-inventarisatie en -evaluatie en het bijbehorende plan van aanpak.
Literatuur
1. Nanz L, Keim U, Katalinic A, et al. Epidemiology of keratinocyte skin cancer with a focus on cutaneous squamous cell carcinoma. Cancers (Basel). 2024;16:606.
2. Symanzik C, John SM. Prevention of occupational skin cancer caused by solar ultraviolet radiation exposure: Recent achievements and perspectives. Dermato. 2024;4:46-59.
3. Boniol M, Hosseini B, Ivanov I, et al. The effect of occupational exposure to solar ultraviolet radiation on malignant skin melanoma and nonmelanoma skin cancer: A systematic review and meta-analysis from the WHO/ILO joint estimates of the work-related burden of disease and injury; World Health Organization, 2021; Volume 1.
4. Ulrich C, Salavastru C, Agner T, et al. The European status quo in legal recognition and patient-care services of occupational skin cancer. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2016;(Suppl 3):46-51.
5. Wittlich M, Westerhausen S, Strehl B, et al. Genesis-UV study on ultraviolet radiation exposure levels in 250 occupations to foster epidemiological and legislative efforts to combat nonmelanoma skin cancer. Br J Dermatol. 2023;188:350-360.
6. Fedris, Federaal agentschap voor beroepsrisico’s. Brussel, België. Nieuwsbrief fedris.be, geraadpleegd op 10 april 2024.
7. Kezic S, van der Molen HF. Occupational skin cancer: measurements of ultraviolet radiation exposure bring knowledge for prevention. Br J Dermatol. 2023;188:315-316.
Aandachtspunten in Nederland en België
Nederlandse situatie: Conform het zesstappenplan komt de bedrijfsarts tot een melding van een beroepsziekte bij het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten. Het zesstappenplan biedt een systematische werkwijze om stapsgewijs te evalueren of er sprake kan zijn van een (vermoede) beroepsziekte (beroepsziekten.nl/ncvb/het-zes-stappenplan-voor-beroepsziekten).
Belgische situatie: Het Federaal Agentschap voor beroepsrisico’s (Fedris) heeft in 2024 actinische keratosen en plaveiselcelcarcinoom toegevoegd aan de lijst van beroepsziekten. Hoveniers behoren tot de buitenberoepen die in aanmerking kunnen komen voor de erkenning.
▶ Sanja Kezic en Henk van der Molen, Department of Public and Occupational Health, Amsterdam UMC, Amsterdam. Contact: s.kezic@amsterdamumc.nl
