Er is een toename van psychische klachten en ‘onwelzijn' onder jongeren. Het is echter nog niet goed duidelijk wat nu precies wordt verstaan onder ‘studentenwelzijn' en wanneer dit onder druk staat.
Om een beeld te schetsen van de problematiek, begin ik met een casus zoals ik die in de huisartspraktijk regelmatig tegenkom: een 20-jarige student die ernstige stress en mentale klachten ervaart. Ze is druk met zeer veel verschillende activiteiten, waaronder haar studie, werk, sport en sociale leven.Deze casus maakt duidelijk dat er een probleem is op het gebied van welzijn én dat dit probleem complex is. Welzijn is een persoonlijke ervaring die te maken heeft met hoe goed je je voelt in het licht van je omstandigheden en omvat in elk geval emotioneel welzijn, psychisch en fysiek welzijn en sociaal welzijn. Je welzijn wordt bepaald door een combinatie van individuele, contextuele en maatschappelijke factoren.
Welzijn staat onder druk wanneer er een verstoring is tussen belastbaarheid en belasting. Dit betekent echter niet dat we moeten streven naar een stressvrij leven. Een stressprikkel is namelijk een belangrijk signaal voor ons om in actie te komen.
Om welzijn duurzaam te verbeteren is het van belang zicht te krijgen op factoren die ons welzijn beïnvloeden en hoe we deze kunnen herkennen. Uit onderzoek blijkt dat veel jongeren, maar ook veel professionals onvoldoende inzicht hebben in deze factoren en in de relatie tussen gedrag en het ontstaan van psychische klachten. Er is dus behoefte aan meer kennis op dit gebied.
Ontwikkeling van leerlijn welzijn en vitaliteit
Binnen onze bacheloropleiding hebben we een leerlijn Welzijn & Vitaliteit ontwikkeld. Door middel van psycho-educatie, ervaringsleren en reflectie vergroten studenten hun inzicht in welzijnsmechanismen en leren zij omgaan met uitdagingen zoals stress, studiedruk en sociale verwachtingen.
Onze onderzoeken en evaluaties tonen aan dat studenten behoefte hebben aan een gestructureerd programma dat ruimte biedt voor introspectie en praktische handvatten. Het uitleggen van de mechanismen achter welzijn en het wegnemen van misvattingen draagt bij aan inzicht. En het actief zelf bestuderen van wetenschappelijke literatuur vergroot deze inzichten.
Studenten labelen situaties sneller als stressvol dan docenten dat doen. Hierdoor ontstaat soms onbedoelde spraakverwarring. Elkaar goed begrijpen vraagt tijd en een oprechte dialoog, waarbij de student en de docent de spraakverwarring open moeten onderzoeken voordat een oordeel over elkaars perspectief wordt geveld. Daarnaast blijkt uit ons onderzoek dat kennisverdieping studenten helpt om tot gedragsverandering te komen, doordat zij meer inzicht krijgen in hoe denken en handelen invloed uitoefent op hun gevoel.
‘Kennisverdieping helpt studenten om tot gedragsverandering te komen’
Met ons onderwijsprogramma hebben we belangrijke eerste stappen gezet. Er is nog veel onduidelijkheid over wat studentenwelzijn nu precies behelst, door welke specifieke factoren het wordt beïnvloed en hoe het zich verhoudt tot algemeen welzijn. In onze onderzoeksgroep zijn we daarom bezig met de conceptualisatie van het begrip studentenwelzijn en onderzoeken we hoe we studenten taal en ruimte kunnen bieden om over hun emoties te praten. Een term die in dit kader ook regelmatig valt is ‘prestatiedruk’. Ons oriënterende onderzoek hiernaar laat zien dat prestatiedruk geen eenduidig begrip is en dat het op gang brengen van een dialoog waardevolle inzichten oplevert over wie je bent, vanuit welk perspectief je aankijkt tegen prestatiedruk en waar je zelf invloed op kunt uitoefenen. We beogen momenteel meer inzicht te krijgen in de samenhang tussen prestatiedruk, zelfregulatie en studentenwelzijn.
Waarom welzijn in het onderwijs thuishoort
Wij bieden ons onderwijsprogramma Welzijn & Vitaliteit aan als integraal onderdeel van het bacheloronderwijs. Daarin is Nijmegen uniek. Maar ook wij zijn er nog niet. Ons onderwijs heeft zich tot nu toe vooral gericht op het beïnvloeden van individuele welzijnsfactoren. De contextuele en maatschappelijke factoren hebben nog minder aandacht gekregen.
Leren is van nature een positieve activiteit. Onderwijs is echter in toenemende mate gericht op prestaties en zichtbaarheid. Hierdoor draagt de huidige leeromgeving bij aan te veel stressprikkels met mentale gezondheidsproblemen tot gevolg.
Een andere factor die een rol speelt zijn de verwachtingen die studenten hebben ten aanzien van de studie en hun loopbaan. Ze zijn geneigd de lat (te) hoog te leggen. Dat betekent dat we als onderwijsinstelling de opgave hebben om studenten een reëel beeld te geven van hun studie en toekomstig werkveld. Dit schept weer ruimte voor leren.
Ik bespreek drie strategieën die hieraan kunnen bijdragen. De eerste is een grotere inzet op het stimuleren van analytisch denken en het durven onderzoeken van en reflecteren op je eigen persoonlijke en professionele ontwikkeling. Een tweede strategie is inzet op de kracht van de inspirerende docent. Een derde strategie is de inzet op verbinding.
Vervolgstappen
De komende periode focussen we ons op de leeromgeving en willen we verder onderzoeken hoe we leerongemak kunnen ombuigen van weerstand naar welzijn. Twee interessante concepten hiervoor zijn ‘stress inoculation‘ en ‘antifragiliteit’.2 Wij gaan onderzoeken hoe we deze concepten kunnen inzetten om zowel de onderwijsinhoud als de leeromgeving positief te beïnvloeden. Voor de onderwijscontext denken we aan het ontwikkelen van stimulerende, inhoudelijke trainingen die gedoseerd stressvol zijn, waarbij studenten onder begeleiding leren omgaan met onzekerheden en uitdaging.
Ambitie en welzijn
Ambitie en het nastreven van een betekenisvol doel kunnen heel positief zijn. Ambitie wordt echter negatief als deze zich niet uitstrekt tot een of enkele betekenisvolle doelen, maar een soort ‘everything all the time’ wordt. Zo bleek ook uit ons oriënterende onderzoek naar prestatiedruk onder studenten. Een belangrijke nog te vermelden factor hier is de smartphone. Deze is niet alleen een voortdurende bron van afleiding, hij zorgt er tevens voor dat je continu aan het ‘slashen’ bent tussen je live en online identiteit, waardoor het gevaar bestaat dat je er op beide plekken maar half bent. Ambitie, het streven naar een betekenisvol doel is niet mogelijk als je te veel wensen nastreeft. Dan komt welzijn onder druk. Duel of duet, beide kunnen dus werkelijkheid zijn.
Op weg naar een duet
Welzijn en ambitie hoeven kunnen in duet bestaan wanneer persoonlijke doelen in balans zijn met de ondersteuning van een stimulerende leeromgeving. Door verbinding en dialoog centraal te stellen, kunnen we duurzame verbeteringen realiseren in het welzijn van studenten.
Noten
1. ‘De volledige tekst van de oratie is te vinden op repository.ubn.ru.nl/handle/2066/312596.
2. Stress inoculation’ betekent dat blootstelling aan kleine hoeveelheden stress mensen helpt om veerkrachtiger te worden bij toekomstige, grotere uitdagingen. Een verwant concept is ‘antifragiliteit’ dat inhoudt dat individuen sterker worden wanneer ze worden blootgesteld aan stress, verandering en chaos.
Samenvatting van de oratie in november uitgesproken door Marjolein van de Pol.
▶ prof. dr. M.H.J. van de Pol is hoogleraar studentenwelzijn en een leven lang leren bij het Radboudumc, Nijmegen. Contact: marjolein.vandepol@radboudumc.nl
