De IDEWE preventieadviseurs² brachten tijdens de eerste coronagolf in België de noden van onze onderwijsinstellingen in kaart. Eén van de grootste behoeften in het onderwijs was de behoefte naar duidelijkheid. Begin mei 2020 startte het onderwijs opnieuw op met de opvang van leerlingen. Daarna gingen ook de lessen weer van start. In deze fase was er nog veel onzekerheid. Vanuit het departement Volksgezondheid, het Departement Onderwijs en de verschillende onderwijskoepels werden diverse richtlijnen opgesteld. De richtlijnen baseerden zich op de inzichten die op dat moment beschikbaar waren. Deze inzichten lagen niet steeds in dezelfde lijn. Om in te spelen op de noden van de onderwijsinstellingen, ontwikkelde IDEWE een Gids Veilige en Gezonde Opstart Scholen met als doel onderwijsinstellingen te ondersteunen bij de heropstart en duidelijkheid te creëren. Deze gids bevat gevalideerde adviezen en richtlijnen gebaseerd op wetenschappelijke inzichten die afgestemd werden op de dagelijkse praktijk binnen de onderwijsinstellingen. De gids werd regelmatig aangepast aan de wijzigingen die de Belgische overheid communiceerde. Enerzijds informeerde de gids schoolbesturen en directies over de huidige richtlijnen, anderzijds werd er de nodige aandacht besteed aan het psychosociaal welzijn. Opstarten tijdens een pandemie met veranderingen in werkomgeving en -organisatie, is immers niet vanzelfsprekend. Zowel leerlingen opvangen voor en na schooltijd, als de combinatie tussen klassikale lessen en lesgeven via digitale platformen, vormden een grote mentale belasting voor het onderwijzend personeel.

De IDEWE-preventieadviseurs hielden nauw contact met de onderwijsinstellingen gedurende de hele periode. Onderwijsinstellingen vonden het belangrijk om gehoord te worden en vroegen naar mogelijkheden om hun bezorgdheden aan te kaarten. Om in te spelen op deze behoefte, koos IDEWE ervoor om naast rechtstreeks (telefonisch en/of online) contact, via webinars en sociale media in dialoog te gaan met onderwijsinstellingen.

Het onderwijs in Vlaanderen startte tijdens de periode van Hemelvaartsdag in mei 2020 opnieuw op, in eerste instantie met een ’testdag’ op vrijdag en een korte lesweek voor het verlengde weekend. Dat was een ideaal moment om de week daarna de dialoog op te zoeken met de onderwijsinstellingen. Hoe hadden ze die eerste dagen beleefd? Wat liep er goed? Wat moest bijgestuurd worden? Welke nieuwe inzichten waren er om de pandemie veilig en gezond het hoofd te bieden? Dit alles werd verwerkt in een nieuwe versie van de gids die tijdens een eerste webinar, met 750 deelnemers, werd voorgesteld. Enkele weken later volgde dan een Facebook livesessie met de expert infectiepreventie binnen IDEWE. Zowel gezondheids- en hygiënerisico’s als het psychosociale welzijn kwamen aanbod tijdens het vraag- en antwoordmoment.

IDEWE startte in april 2020 een digitaal netwerk op om de dialoog met de onderwijsinstellingen aan de gang te houden. Dit netwerk werd gebruikt om vinger aan de pols te houden in het onderwijs, en onze acties en inspanningen op te volgen en af te toetsen bij de doelgroep. Er vond tweewekelijks een overleg plaats met onderwijsexperten van IDEWE, grote scholengemeenschappen en koepelorganisaties binnen het onderwijs. Tijdens dit overleg kwam het psychosociaal welzijn telkens aan bod. De bezorgdheid bij de interne preventieadviseurs over het mentaal welbevinden van personeel en leerlingen was groot. Heel wat onderwijsinstellingen hebben op eigen initiatief hun personeelsleden bevraagd over de werkdruk en hun psychosociaal welzijn. Daar waar nodig bleek op basis van de resultaten werd de preventieadviseur psychosociale aspecten ingezet om ondersteuning te bieden. Niet alleen via individuele gesprekken, maar ook via groepsbegeleidingen en opleidingen.

Op het einde van het schooljaar 2019-2020 vroegen we aan onze onderwijsinstellingen hoe ze onze ondersteuning ervaren hadden en welke noden er aanwezig waren. De goede elementen (snel contact met arbeidsarts en psycholoog, nazicht risicoanalyse) bleven behouden. De verbeterpunten en (nieuwe) noden werden aangepakt. De gids in de eerste fase was uitvoerig en wijzigde zeer frequent, gezien het voortschrijdend inzicht. Dat maakte de te volgen richtlijnen niet altijd even duidelijk. Zo werd er geopteerd om voor de aanvang van het nieuwe schooljaar (2020-2021) in te zetten op informatiefiches (one-pagers) gelinkt aan de draaiboeken van de overheid met risicokleuren (geel, oranje en rood) per onderwijstype. Ook in deze fiches werd gewezen op het belang van goede en duidelijke communicatie om de onzekerheid en onveiligheid weg te nemen, twee elementen die bijdragen tot het welbevinden van personeelsleden en leerlingen. Dit communiceerden we opnieuw via een webinar³ waaraan 160 personen deelnamen.

Vanuit het informatiecentrum van IDEWE konden de onderwijsinstellingen altijd rekenen op geactualiseerde werkdocumenten, brochures, affiches en sjablonen om de pandemie het hoofd te bieden. Dankzij deze bron aan informatie moesten onze onderwijsinstellingen geen tijd besteden aan het heruitvinden van het warm water. Ze konden zich zo focussen op het sensibiliseren en motiveren van hun personeelsleden en leerlingen. Sinds kort werd een monitoringstool toegevoegd waarbij de interne preventieadviseur en het schoolbestuur kunnen toetsen op welke manier het welzijnsbeleid kwalitatief in de scholen wordt uitgerold. Naast het focuspunt van de onderwijsdoorlichting binnenluchtkwaliteit, is er ook een rubriek rond psychosociaal welzijn opgenomen.

Met het oog op de preventie van stress, uitputting en spanningen tussen collega’s op het werk ontwikkelde IDEWE in samenwerking met KU Leuven de tool StressBalancer. StressBalancer is een e-learning tool die focust op de mentale weerbaarheid van individuele werknemers door hen aan te leren hoe ze op een actieve manier met stresserende werksituaties kunnen omgaan.

StressBalancer bestaat uit drie stappen. In Stap 1 (Stress Barometer) krijgt de werknemer een aantal vragen over zijn/haar werkbeleving en de manier waarop hij/zij omgaat met werkstressoren. In Stap 2 (Mijn Stress Profiel) krijgt de werknemer een persoonlijk stressprofiel met een overzicht van zijn/haar sterktes en groeipunten op het vlak van stressmanagement. In de laatste stap (Training) krijgt de werknemer een aantal oefeningen en tips aangeboden om op verschillende manieren met stresserende werksituaties om te gaan. Op het einde van dit e-learningtraject krijgt de werknemer een individueel adviesrapport toegestuurd. De preventie-effecten van StressBalancer werden in het verleden reeds aangetoond in een experimenteel interventieonderzoek (2017) waaraan 2873 werknemers deelnamen.⁴

De coronacrisis en het heropstarten van de scholen in mei 2020, na de eerste coronagolf en na de eerste lockdown, brachten voor het Belgische onderwijzend personeel heel wat mentale gezondheidsklachten met zich mee. Het is als EDPBW belangrijk om ook de mentale gezondheid van individuele werknemers in het onderwijs te ondersteunen. Daarom werd er een nieuwe module met oefeningen toegespitst op het onderwijs gratis beschikbaar gemaakt in onze e-tool StressBalancer. De extra module bevat onder meer oefeningen over de verhoogde werkdruk door het sterk gewijzigde lessenpakket (bijvoorbeeld afstandsonderwijs), over angstgevoelens, en over tegenstrijdige verwachtingen (bijvoorbeeld afstand houden versus kwalitatief onderwijs aanbieden). Er werden vooral oefeningen uitgewerkt met videofragmenten, foto’s, tekstfragmenten en reflectiemomenten. In de eerste coronagolf, in het voorjaar van 2020, maakten 491 werknemers gebruik van de gratis module in StressBalancer.