Expertisecentrum Pharos probeert bij te dragen aan het verminderen van gezondheidsverschillen in relatie tot sociaaleconomische status. De kernboodschap van Leven met ongezonde stress is dat veel mensen die maatschappelijk niet goed mee kunnen komen onder chronisch hoge stress staan en mede daardoor minder gezond zijn.
Chronische stress
Het eerste hoofdstuk maakt duidelijk hoe chronische stress tot lichamelijke en mentale ontregelingen leidt. Mij bood dit meer dan een opfriscursus. In het fysiologieonderwijs lag het accent indertijd op de thermostaatachtige loops die het menselijk lichaam in balans houden. Dat de thermostaat bij langdurige stress vastloopt met gezondheidsschade als gevolg, kreeg veel minder aandacht. Dit komt in deze Pharos-uitgave juist uitgebreid aan de orde. Deels gaat het om directe effecten, onder andere op het brein. Hierdoor komen angstklachten, depressie en slaapstoornissen meer voor. Invloeden op het dopaminesysteem vergroten de neiging tot roken, alcohol- en drugsgebruik. Hoge stressniveaus leiden via cerebrale effecten ook tot een verminderd vermogen tot leren en onthouden, tot plannen en het nemen van langetermijnbeslissingen. Onder stress zijn mensen impulsiever, reageren ze sneller agressief of trekken ze zich juist terug. Gedrag dat gemakkelijk tot nieuwe problemen leidt.
Stressoren
Hoofdstuk 2 gaat over de voornaamste stressoren. Problemen rond werk, inkomen en gezondheid spelen hierbij een grote rol, met name wanneer ze samen voorkomen. Naar schatting een derde van de bevolking ervaart chronische stress. Dit betreft vooral laagopgeleiden met een klein sociaal netwerk en migranten, maar ook mensen met meer opleiding die zijn aangewezen op flexwerk of geen werk vinden. Deze groepen ervaren vaker armoede, wat gemakkelijk tot schulden en andere problemen leidt. Zo ontstaat een vicieuze cirkel met steeds meer stress, waarin een ongezonde leefstijl een van de facetten is.
Een pijnlijk gegeven is dat een ruim deel van de risicogroep niet goed uit de voeten kan met de regelingen die bedoeld zijn om aan een oplossing bij te dragen. Er is weinig vertrouwen in de instanties die hulp moeten bieden, wat door de toeslagenaffaire invoelbaar is. Een bezoek aan het UWV of de gemeente wordt daarom als stresserend ervaren. Laagopgeleiden begrijpen de regelingen niet en mensen die ‘in de kou staan’ voelen zich vaak met wantrouwen bejegend. Ook het ‘digitale loket’ waar instanties toenemend gebruik van maken, vormt een probleem wanneer je niet over voldoende taal- of computervaardigheid beschikt. Juist degenen die het kwetsbaarst zijn, hebben dikwijls met verschillende regelingen en instanties tegelijk te maken, een belangrijke bron van stress. Dit hoofdstuk confronteert je met de rauwe werkelijkheid waarin grote groepen Nederlanders leven.
Maak chronische stress bespreekbaar
Het laatste hoofdstuk gaat over de vraag wat zorgverleners en klantmanagers kunnen doen om aan een oplossing bij te dragen. Advies 1 is om alert te zijn op signalen van chronische stress en deze bespreekbaar te maken. De cliënt voelt zich dan beter begrepen en is zo nodig gemakkelijker aan te spreken op niet-constructief gedrag. Het helpt je ook om zulk gedrag niet als ‘weerstand’ te benoemen, maar als ‘onhandig gedrag’ of ‘onmacht’. Een volgende stap moet zijn om de rol van stress in de gezondheidsklachten, ongezond gedrag of instandhouden van problemen te bespreken. Juist als arts hebben we hier een rol. Voor andere tips verwijs ik naar www.pharos.nl waar deze interessante uitgave te downloaden is.
Leven met ongezonde stress, Karen Hosper en Tessa van Loenen, te downloaden op https://www.pharos.nl/kennisbank/leven-met-ongezonde-stress/
