Vrijdagmiddag langs het kanaal. Ik kom terug van het hardlopen en zie haar staan op de brug. Zij zal zo'n zestig zijn. Zwarte lange haren, een zwarte joggingbroek en een zwarte jas. Zij staat naar het water te kijken. Beter een keer teveel dan te weinig, spreek ik mezelf toe.
Ik ga naast haar staan, kijk naar het water en vraag: “Mooi uitzicht?” Zij kijkt me aan: “Nee, niet veel te zien, maar ik moet rusten.” Ze moet vijf minuten lopen en dan twee minuten stilstaan. Looptherapie. Zij heeft een verstopping in haar benen en dat doet hartstikke zeer. Wat goed dat u oefent, zeg ik. “Ja, dat zal wel moeten. Dan wordt er vanzelf een omleiding aangelegd.” Ik wens haar sterkte en haar gezicht gaat open in een lach. Ik bewonder de arts die haar met zijn fraaie uitleg aan het lopen heeft gekregen.
Dokters en patiënten worden blij van herstelverhalen. Duidelijke ziekten, anatomische oorzaken en loodgietersverhalen als therapie. Dit herstel narratief, waarin zowel artsen als patiënten een heldenrol kunnen spelen, is volgens socioloog Arthur Frank in The wounded storyteller, het dominante model om in onze cultuur over ziekte en ziek zijn te spreken. Maar dit verhaal, met zijn plot van ziekte overwinnen en genezing vinden, heeft niets te vertellen als je weet dat jouw ziekte niet meer over gaat.
Ingeborg van den Bold is verzekeringsarts niet-praktiserend en filosoof
Ook als je niet dood gaat aan je ziekte, maar weet dat die je leven lang bij je blijft en niet zal verdwijnen, ook dan schieten herstelverhalen tekort. Frank schetst naast het herstel narratief nog twee andere manieren om over ziek zijn te vertellen. In het zoektocht narratief zoekt de hoofdpersoon naar de betekenis van zijn ziek-zijn en het gelukkige einde van het verhaal is dan dat hij door zijn ziekte een ander mens wordt. Als geen genezing mogelijk is en er ook geen zin of betekenis in het ziek-zijn te vinden is, dan rest volgens Frank het chaos narratief. Een paradoxaal narratief omdat er geen woorden zijn, geen plot, geen zin en geen betekenis.
Luisteren naar een chaos narratief betekent uithouden van chaos, verdragen van zinloosheid en willen horen wat niet gezegd kan worden. Dat lukt Hanna Bervoets in Welkom in het rijk der zieken, waarin zij het verhaal vertelt van Clay die het Q-koortsvermoeidheidssyndroom heeft. De roman begint als herstel narratief: het zoeken naar een diagnose en behandeling met het doel om weer beter te worden. De hoofstukken waarin Clay vecht voor herstel, worden afgewisseld met hoofdstukken in een volstrekt andere vorm: een dialoog tussen Clay en Susan, zijn gids in het rijk der zieken. Het is met deze als dialoog beschreven dwaaltocht door het rijk der zieken dat Bervoets een vorm vindt voor het chaos narratief. Zo krijgt Clay’s verzuchting in het herstel narratief ‘dat er maar één ding echt belangrijk is in het leven: het vermogen om je lichaam te vergeten’ en hij uit zijn lijf zou willen stappen als uit een overall, in het chaos narratief een tot in het absurde uitgewerkte tegenhanger: Clay moet in een loods een lichaam uitzoeken en voortdurend met zich meedragen. Eerst zeult hij zijn lichaam over zijn schouders mee, daarna loopt hij de bureaucratische weg af om een karretje aan te vragen, waarvan de wielen blijken aan te lopen zodat het dragen nog zwaarder wordt, waarna hij het advies krijgt zijn armspieren te trainen om de kar met zijn lichaam beter te kunnen trekken.
Kunnen wij het verdragen om verhalen zonder herstel en zonder betekenisgeving aan te horen? Doordat Bervoets het uithoudt, houdt de lezer het ook uit. Lees. Luister.
