Aangezien het HiT geschreven is volgens een strikte template, is het geen uitputtende lijst met alle beleidsinitiatieven. Zo zijn de nieuwe wetgeving en initiatieven rond professionele re-activatie van langdurig zieken ‘back to work’ niet uitgewerkt. Hoewel dit ontegensprekelijk een belangrijk domein is met impact op de sociale zekerheid.

De focus van de HiT ligt op het medische, op de organisatie van de gezondheidszorg en de gezondheidzorgprofessionals. En daarin blijkt dus heel wat veranderd te zijn vergeleken met het vorige HiT-profiel. De voornaamste reden hiervoor is de zesde staatshervorming die een efficiëntere federale staat en grotere autonomie voor de deelstaten moest realiseren.²

Een van belangrijkste hervormingen in het Belgische gezondheidssysteem sinds 2014 is de bijkomende overdracht van bevoegdheden van de federale overheid naar de deelstaten. Tabel 1 bevat het overzicht van de bevoegdheidsverdeling binnen de gezondheidszorg tussen de federale staat en de deelstaten. Hieruit blijkt een toegenomen fragmentatie en complexiteit. Nu nog meer dan anders is bij elke vooropgestelde hervorming afstemming en samenwerking nodig om de impact op elkaars bevoegdheden in te schatten en om overlappingen en efficiëntieverlies te voorkomen. Toegankelijkheid en duurzaamheid van het zorgsysteem zijn constante doelstellingen voor de Belgische beleidsmakers. Tussen 2014 en 2019 was er een bijkomende focus op kwaliteit en efficiëntie. Dit weerspiegelt in de verschillende hervormingen sinds 2014 (zie Tabel 2). Qua transparantiebevordering voorziet de overheid sinds 2019 in een website (gezondbelgie.be/nl) die indicatoren verzamelt omtrent gezondheidsstatus en performantie van het Belgische gezondheidszorgsysteem.

De reorganisatie van het ziekenhuislandschap wordt gekenmerkt door initiatieven rond zorgconcentratie voor complexe, dure of hoogtechnologische diensten. Verder is er meer samenwerking en takenverdeling binnen regionale en supra-regionale netwerken. Elk ziekenhuis is verplicht om tot een regionaal netwerk te behoren voor formele doorverwijzing en samenwerking. Supra-regionale samenwerking is nodig wanneer het om complexe zorg gaat, zoals bijvoorbeeld de chirurgie voor pancreas en slokdarm die sinds 2020 enkel in een beperkt aantal referentiecentra wordt terugbetaald. Ook in de financiering van de ziekenhuizen zijn maatregelen genomen om de uitgaven onder controle te houden en de zorgkwaliteit te verbeteren. Zo geldt sinds 2018 een P4P-programma (pay for performance) dat een extra budget uitkeert aan ziekenhuizen die goed scoren op enkele ziekenhuisbrede en pathologie-specifieke indicatoren. Sinds 2019 is er een systeem van ‘globale prospectieve bedragen’ voor ziekenhuisverblijven met standaardiseerbare en weinig complexe zorg. Denk aan knie- en heupprothesen, carpaletunnelsyndroom en bevalling. Deze ‘globale prospectieve bedragen’ variëren in functie van redenen voor opname (pathologie) en aard van de behandeling, maar zijn in elk ziekenhuis identiek. De patiëntligduur is verminderd dankzij enerzijds financiële incentives, medisch-technische vooruitgang, het inzetten op dag-hospitalisaties en de samenwerking met thuiszorgdiensten (bijvoorbeeld projecten voor verkorte ligduur na bevalling).

Sinds 2014 wordt de regulering van de zorgprofessionals hervormd en is ze gebaseerd op drie pijlers: competente zorgverleners, geïntegreerde en multidisciplinaire gezondheidszorg en patiëntgerichte zorg. Er werden nieuwe beroepstitels en bevoegdheden gecreëerd (zoals de verpleegkundig specialist, klinisch psycholoog en mondhygiënist). Bovendien werd een nieuwe wet op kwaliteitsvolle praktijkvoering in de gezondheidszorg uitgewerkt. Dit is een aanvulling op de wet betreffende de rechten van de patiënt en maakt de term ‘kwaliteitsvolle zorg’ concreet. Zo worden enkele minimale kwaliteitscriteria opgelegd aan zorgverleners, onafhankelijk waar ze hun activiteiten uitoefenen (ziekenhuis, bij de patiënt thuis of in een privépraktijk). Daarnaast is het de bedoeling dat ze hun bekwaamheid en ervaring bewijzen in een online portfolio en dat ze continuïteit en permanentie garanderen.

Daarnaast is er ook versterking van de eerstelijns- en geïntegreerde zorg ingezet. Dit om de zorgcontinuïteit en -kwaliteit te verbeteren (bijvoorbeeld zorgtrajecten, eerstelijnszones). Hoewel huisartsen geen gate-keeping-rol hebben, werden maatregelen genomen om hun positie als voorkeurstoegang tot gezondheidsdiensten te versterken. Qua toegankelijkheid werd het derdebetalerssyteem – waarbij het ziekenfonds rechtstreeks aan de zorgverlener betaalt – uitgebreid naar eerstelijnszorg voor chronische en kwetsbare patiënten.

De rol van de publieke apotheken werd versterkt met onder meer de invoering van de ‘huisapotheker’ voor chronische patiënten met meerdere geneesmiddelen. Om de toegang tot ambulante psychologische zorg te verbeteren wordt sinds 2019 onder bepaalde voorwaarden terugbetaling voor een consult bij een klinische psycholoog voorzien.

Sinds 2013 wordt een eHealth-plan uitgerold dat de informatie-uitwisseling tussen zorgverleners en -settings moet verbeteren: onder meer de digitalisering van medische gegevens, elektronische voorschriften (verplicht sinds 2020) en in 2018 de toegang van patiënten tot hun eigen persoonlijke gezondheidsgegevens.

Er werd ingezet op ‘evidence based medicine’ met de ontwikkeling van een nationaal Evidence Based Practice (EBP) Network dat voorziet in richtlijnen en opleidingen voor diverse zorgprofessionals (verpleegkundigen, kinesitherapeuten, artsen…). De stem van de patiënt wordt meer gevaloriseerd, onder meer doordat hun ervaringen worden opgenomen in het P4P-programma bij de financiering van de ziekenhuizen. En doordat patiëntenverenigingen meer worden betrokken in besluitvormingsprocessen.

Wat betreft preventie wordt er sinds 2016 formeel samengewerkt tussen de federale overheid en de deelstaten om het preventiebeleid in België te coördineren. Zo zijn er onder meer initiatieven genomen rond het promoten van gezonde voeding, het terugdringen van tabak-, alcohol- en drugsgebruik/verslaving, het verbeteren van mondzorg, het organiseren van een efficiënt en toegankelijk vaccinatiebeleid en bevolkingsonderzoeken (baarmoederhalskanker, borstkanker, dikkedarmkanker).

Het kostenefficiënt gebruik van geneesmiddelen wordt aangemoedigd en het aandeel ‘goedkope geneesmiddelen’ stijgt. In 2015 zorgde het ’toekomstpact’ met de farmaceutische industrie voor een garantie van investering in innovatie. Er zijn inspanningen om de transparantie te verhogen tussen farmaceutische industrie en gezondheidzorgprofessionals, maar toch ontbreekt het nog in de prijssetting van innovatieve geneesmiddelen. Zo zijn er de managed entry agreements tussen de farmaceutische firma’s en de nationale ziekteverzekering (RIZIV) die de patiënt snel toegang tot innovatieve geneesmiddelen geeft (lees ’terugbetaald krijgt’), maar waarvoor soms nog onvoldoende bewijs is dat ze (kosten)effectief zijn. De terugbetaling van het geneesmiddel wordt dan gekoppeld aan een aantal financiële voorwaarden (zoals vertrouwelijke prijskortingen), aan het behalen van bepaalde gezondheidsresultaten en/of aan het verzamelen van bijkomende studiegegevens. Dankzij het vertrouwelijke karakter van de overeenkomsten, kunnen de farmaceutische firma’s nog steeds de officiële prijs van een product blijven hanteren in de landen waar ze een overeenkomst hebben afgesloten. Op die manier worden de prijsonderhandelingen die ze met de andere landen voeren, niet in het gedrang gebracht. Voor de autoriteiten wordt hierdoor echter het systeem van external reference pricing buiten spel gezet, omdat ze de werkelijk toegepaste prijzen in andere landen niet kennen. Bovendien riskeert een algemene, internationale toepassing van het systeem het werkelijke probleem in stand te houden. En dit probleem is dat de officiële prijzen van bij het begin zeer hoog worden gelegd, zonder dat dit op een transparante manier gerechtvaardigd wordt.

In april 2015 begon de officiële samenwerking tussen België en Nederland rond het geneesmiddelenbeleid, met een focus op prijszetting en terugbetaling van innovatieve (zeer dure) geneesmiddelen (BeNeLuxA: beneluxa.org). Ook Luxemburg, Oostenrijk en Ierland zijn in dit initiatief ingestapt.

De gezondheidstoestand van de Belgische bevolking is in het algemeen goed, met een stijgende levensverwachting. Niettegenstaande de ingezette daling is er nog veel alcohol- en tabaksgebruik, plus een groei van het aantal personen met obesitas.

De Belgische bevolking groeit al enkele jaren op hetzelfde ritme met ongeveer 0,5 procent. Verwacht wordt dat het aandeel 67-plussers (de nieuwe verhoogde pensioenleeftijd) gaat stijgen van 16,5 procent in 2018 naar 22,9 procent in 2070.

Naast algemene vergrijzing van de bevolking is er ook de vergrijzing van het huisartsencorps (door hun toenemende gemiddelde leeftijd). En alhoewel de meest recentste cijfers aantonen dat meer artsen in opleiding het beroep huisarts kiezen, is er toch blijvend aandacht nodig, zodat de beschikbaarheid van huisartsen wordt gegarandeerd.

In de ziekenhuizen is er een groot aantal patiënten per verpleegkundige en ook hier moet dus duidelijk worden ingezet op beschikbaarheid.

Tot slot situeren de uitdagingen zich rond het gepast gebruik van geneesmiddelen (denk bijvoorbeeld aan het overmatig gebruik van antibiotica en psychotrope middelen) en de toegankelijkheid van bepaalde zorg zoals tandheelkunde en mentale zorgverlening. Dit laatste geldt dan met name voor de bevolkingsgroepen met een laag inkomen.