Eigenlijk had ik beloofd te schrijven over de rol van cognities bij re-integratie succes, en waarom we zo weinig weten over emoties bij re-integratie, maar dat komt in 2022. Want het begrip ‘solidariteit’ kwam de afgelopen weken te vaak voorbij om nu links te laten liggen. Zelfs in de titel van het nieuwe regeerakkoord zit een verwijzing (‘Omzien naar elkaar’).

‘Kunt u nog een keer uitleggen wat solidariteit betekent?’ Omikron was nog niet ontdekt toen de masterstudenten Work, Health & Career dit vroegen tijdens mijn college over universele preventie door sociale zekerheid. Ik antwoordde iets over sterke schouders die lasten van zwakkeren opvangen, over Robin Hood en dat vaccineren ook gestoeld is op solidariteit. De studenten waren vooralsnog tevreden.

Ik niet en ging op zoek. Volgens van Dale betekent solidariteit “juridische hoofdelijkheid’ en “bewustzijn van saamhorigheid en bereidheid om de consequenties daarvan te dragen”. Het voorbeeld erbij is nogal individualistisch en oppervlakkig: wegblijven bij een training uit solidariteit met een ontslagen trainer. Ik dacht meer aan een inzamelingsactie voor werklieden in Qatar.

Er blijkt verrassend weinig wetenschappelijke literatuur over solidariteit te zijn. De Duitse socioloog Heinz Bude schreef in 2019 het boek ‘Solidarität. Die Zukunft einer grossen Idee’ (nog niet vertaald). Hij stelt: het gaat om de ander zien en je verantwoordelijk voelen voor de samenleving als geheel. Hij constateert dat verzorgingsstaten nogal eenzijdig gericht zijn op financiële solidariteit, dat die overduidelijk afbrokkelt en dat we nieuwe vormen van solidariteit nodig hebben.

Mijn studenten zijn bij nader inzien ook ontevreden met mijn ouderwetse uitleg. De definitie van Bude bevalt beter, maar blijft abstract. Dan doet zich een concreet maar tragisch voorbeeld voor. Een dappere officier van justitie sluit PostNL in België vanwege mensonterende arbeidsomstandigheden en kinderarbeid via onderaannemers – klagende Belgen, die daardoor langer op hun pakjes van Sinterklaas en de Kerstman moeten wachten, trotserend. Robin Hood nieuwe stijl. Naast solidariteit tussen werkenden en (nog) niet werkenden, hebben we solidariteit tussen werkenden onderling nodig. In het tweede kwartaal van 2021 had in Nederland maar twee derde van de werkenden een vast contract. Een derde heeft dus geen (volledig) recht op arbozorg en sociale zekerheid.

Ik denk verder. Hebben opportunistische burgers ook baat bij solidair zijn? De filosoof Alain de Botton beschrijft in zijn boek ‘Statusangst’ dat hoe minder solidair een samenleving, hoe banger iedereen wordt voor de glijbaan omlaag. Niemand vangt je op en de val komt door jou alleen. Bude wijst er bovendien op dat degenen met de ‘lovely jobs’ afhankelijk zijn van degenen met de ‘lousy jobs’. Romans lezen schijnt te helpen om de wereld te zien door de ogen van de ander buiten de eigen bubbel. Het wordt tijd voor een goed boek onder de kerstboom en goede voornemens voor 2022!