De Italiaanse hoogleraar Bernardino Ramazzini (1633-1714) was in zijn tijd al een beroemdheid. Deze uiterst erudiete, vriendelijke en eloquente man onderhield briefcontacten met vele geleerden in heel Europa. Sommige wetenschappers namen de moeite om Ramazzini in Italië op te zoeken. Onder hen de Duitser Gottfried Wilhelm Leibniz, een veelzijdige geleerde, die wordt beschouwd als een van de grootste denkers van de 17e eeuw.

Ramazzini is vooral bekend door zijn standaardwerk over de ziekten bij werkenden, getiteld de Morbis Artificum Diatriba, dat hij in het eeuwjaar 1700 voltooide. Als recensent van de Giornale de’ Letterati leverde Ramazzini kritisch commentaar op de ingezonden stukken. Tevens publiceerde hij in dit tijdschrift zijn eigen werken.

In een twintigtal brieven, geschreven tussen 1684 en 1692 aan de beroemde Italiaanse bibliothecaris Magliabechi, blijkt Ramazzini enkele woorden, namen of zinnen met een cijferschrift te versluieren. Het briefgeheim bestond toen nog niet, dus je kon nooit weten of je brieven werden onderschept en gelezen door mensen voor wie ze niet bestemd waren. Daarnaast kon de overheid correspondentie confisqueren om vijandelijke plannen tijdig op het spoor te komen.

Om dit soort inmenging van buitenaf te beletten, heeft Ramazzini een geraffineerd en complex geheimschrift ontworpen, dat niet eerder beschreven of gedecodeerd is. De recente ontcijfering werpt een nieuw licht op de persoon Ramazzini en zijn denkwereld, via zijn uitlatingen over ‘vrienden en vijanden’ en hun inzendingen. Ramazzini toont zich een zeer kritische recensent, die de schrijvers niet spaart, en daarbij scheldwoorden niet schuwt.

Een reconstructie van Ramazzini’s correspondentie en zijn recensies staat nu op het programma. Deze zal later internationaal worden gepubliceerd.
Ramazzini laat zich eeuwen later alsnog verrassend kennen!

Een tipje van de sluier lichten we op. Het betreft bovenstaand fragment uit een brief van 23 juni 1691.

14. 6. 5. 2. 200. 2. 34. = ‘Lo vederò’ = ‘Ik zal het zien’.

Jurjen Breedijk en André Weel zijn curator voor de arbeidsgeneeskunde bij het Trefpunt Medische Geschiedenis Nederland op Urk Trefpunt Medische Geschiedenis Nederland (tmgn.nl)