Het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (NCvB) presenteert jaarlijks een overzicht van beroepsziektemeldingen door bedrijfsartsen. Beroepsziektespecialisten van het NCvB duiden deze meldingen en beschrijven in de verschillende hoofdstukken wetenschappelijke en maatschappelijke ontwikkelingen (zie beroepsziekten.nl/cijfers). Overheid en brancheorganisaties benutten deze informatie voor het arbeidsomstandighedenbeleid. Veel bedrijfsartsen blijken echter een integrale aanpak van beroepsziekten - inclusief het melden - niet in hun werksysteem te hebben opgenomen.
De NVAB heeft hierover onlangs een standpunt1 geformuleerd (zie ook het kader Stappen bedrijfsarts). Dit zien wij als een pleidooi voor de missie van het NCvB: het bevorderen van de kwaliteit van preventie, (vroeg)diagnostiek van werkgebonden aandoeningen en het vaststellen en melden van beroepsziekten. Inspectie SZW doet eveneens een oproep om beroepsziekten beter in beeld te krijgen.2 In dit artikel bieden we handvatten om bedrijfsartsen te ondersteunen bij signalering en melden van beroepsziekten.
Maatschappelijke opdracht en wettelijke plicht
Bedrijfsartsen zijn wettelijk verplicht om beroepsziekten te melden bij het NCvB (Artikel 9, lid 3 Arbeidsomstandighedenwet). In het basiscontract, dat bedrijfsartsen met werkgevers moeten afsluiten volgens de Arbowet (1 juli 2017), staat vermeld dat de bedrijfsarts in de gelegenheid moet worden gesteld om beroepsziekten te melden. Dit betekent dat ze hier dus ook tijd aan moeten kunnen besteden. Belangrijke voorwaarden voor het goed kunnen uitvoeren van hun preventieve taak zijn: voldoende tijd en competenties voor het signaleren van werkgebonden klachten en het vaststellen en melden van beroepsziekten. De NVAB stelt in haar missie onder meer dat al het handelen van de bedrijfsarts is gericht op het voorkómen van werkgebonden aandoeningen en beroepsziekten (nvab-online.nl).
Wat hebben we geleerd sinds de verplichte meldingen van beroepsziekten?
Sinds 1999 is de bedrijfsarts verplicht gesignaleerde beroepsziekten te melden bij het NCvB. In 1998 heeft het NCvB dit in TBV aangekondigd met handvatten ter ondersteuning.3 In de jaren daarna hebben we geleerd van meldende bedrijfsartsen en gemelde beroepsziekten.
Onderzoek
Nieuwsgierige bedrijfsartsen gingen actief op zoek naar beroepsziekten die zich regelmatig onttrekken aan het oog van de bedrijfsarts aangezien deze niet altijd gepaard gaan met arbeidsverzuim, maar wel veel klachten geven zoals huid- en longaandoeningen en aandoeningen die zich meer sluipend manifesteren. Helaas hebben we geconstateerd dat bedrijfsartsen minder tijd besteden om werkgebonden oorzaken verder uit te zoeken.4 Doordat gespecialiseerde longartsen en dermatologen zich gingen verdiepen in werkgebonden aandoeningen is er in de aanpak wel veel verbeterd. Er zijn nu specifieke klinisch arbeidsgeneeskundige afdelingen voor deze aandoeningen.
Helpdesk
Ook hebben we veel geleerd over risicofactoren van de veel voorkomende aandoeningen zoals overspanning, lawaaischade en klachten van het houding- en bewegingsapparaat. Op basis van deze praktijkervaringen en literatuurstudies konden we registratierichtlijnen maken. Ook hebben we geleerd van de twijfelgevallen die bedrijfsartsen ons voorleggen. Wanneer zijn werkgebonden klachten te beschouwen als een beroepsziekte? Veel vragen bij de NCvB-helpdesk gaan hierover.
Communicatie
In veel bedrijfssituaties is het voor bedrijfsartsen makkelijker om te spreken van een werkgebonden aandoening als ze het optreden van een beroepsziekte vermoeden. Het woord beroepsziekte kan een beladen term zijn. Bovendien is de definitie van een werkgebonden aandoening ruimer dan die van een beroepsziekte. Een beroepsziekte is een aandoening die in overwegende mate in of door het werk is veroorzaakt, terwijl bij een werkgebonden aandoening het werk een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan het optreden ervan. In beide gevallen is het belangrijk dat de interventie zich moet richten op het wegnemen van die risicofactor(en) in het werk. Door dit te bespreken met werknemer en werkgever voldoen de bedrijfsartsen aan hun zorg- en adviestaak. Vaak is nader onderzoek nodig om de juiste interventie te adviseren en effectieve preventieve maatregelen in te zetten. We hebben gemerkt dat deze verdieping door de organisatiesystematiek binnen arbodiensten te vaak achterwege blijft.
‘Het woord beroepsziekte
kan een beladen term zijn’
kan een beladen term zijn’
Wat heeft NCvB te bieden?
Een hulpmiddel voor preventie van werkgebonden aandoeningen op individueel en organisatieniveau is het inzetten van een Preventief Medisch Onderzoek (PMO). Momenteel wordt een trainingsprogramma (inclusief e-learning) voor bedrijfsartsen gericht op het op de agenda zetten van een PMO bij werkgevers onderzocht op effectiviteit.5 Een ander mogelijk hulpmiddel is het inzetten van risicocommunicatie.6 Voorlichting en uitleg over mogelijke effecten van schadelijke blootstelling kunnen leiden tot preventieve maatregelen en preventief gedrag in het bedrijf. Van bedrijfsartsen die deelnemen aan het Peilstation Intensief Melden (PIM) en uit recent onderzoek4,7 weten we dat sommige bedrijfsartsen het lastig vinden om daadwerkelijk in de gelegenheid gesteld te worden om beroepsziekten te melden. Dit komt onder meer doordat bedrijfsartsen niet de tijd krijgen of nemen voor het doen van verdiepend onderzoek om een beroepsziekte vast te stellen. Een belemmerende factor is de misvatting onder bedrijfsartsen dat werkgevers en werknemers het idee hebben dat een beroepsziektemelding een juridische status heeft. De meeste werkgevers en werknemers willen juist graag dat hun problemen met werkomstandigheden worden aangepakt!
Juist welkom
Het NVAB-standpunt is dus welkom. We gaan aansluiten bij de NVAB-initiatieven om webinars te organiseren om het NVAB-standpunt te implementeren in de dagelijkse praktijk. Wat we hopen te bereiken is dat bedrijfsartsen tijd gaan nemen voor verdiepend onderzoek om werkgebonden aandoeningen goed in kaart te brengen, advies over preventieve maatregelen en uiteraard de melding aan het NCvB als het aan de criteria voldoet. Daarnaast ontwikkelen we externe communicatie specifiek voor werkgevers en werknemers over de status van een beroepsziektemelding. Deze communicatie willen we verspreiden via onze eigen website en andere kanalen zoals HR-tijdschriften. Wij hopen dat bedrijfsartsen deze communicatiemiddelen ook gebruiken in gesprek met werkgever en werknemer als ze merken dat een gesignaleerde beroepsziekte vragen oproept. Bedrijfsartsen kunnen voor het melden van een beroepsziekte nu reeds gebruik maken van het protocol melden beroepsziekten en de registratierichtlijnen van het NCvB. Dit ondersteunt de afweging om al of niet een melding te doen op individueel niveau. Bedrijfsartsen kunnen beroepsziekten digitaal melden via de NCvB-website en met vragen terecht bij de NCvB-helpdesk.
Stappen bedrijfsarts
Het NVAB-standpunt Aanpak beroepsziekten & werkgebonden aandoeningen door bedrijfsartsen geeft antwoord op de vraag welke stappen voor diagnostiek, interventie en preventie de bedrijfsarts moet nemen. Het beschrijft de definitie van beroepsziekten, de adviestaak om werkgever te ondersteunen bij diens Arbowet-verplichting voor veilig en gezond werken, de wettelijke plicht voor het melden van beroepsziekten en het toepassen van de preventiecyclus en de arbobeleidscyclus. Claimbeoordeling van beroepsziekten hoort níet bij de adviserende taak van bedrijfsartsen. Voor compensatie kan de bedrijfsarts verwijzen naar bestaande regelingen voor compensatie en schadevergoeding zowel aan werkgever en werknemer.
Referenties
1. NVAB-standpunt Aanpak beroepsziekten door bedrijfsartsen, 2021.
2. Inspectie SZW, Beroepsziekten in beeld, 2020.
3. Sorgdrager B, Hamel A. Melden van beroepsziekten. TBV 1998;6(1):8-11
4. Schütte M, Poot S de, Bouius H, Sorgdrager B, Hulshof C, Molen H van der. 2020. Signalering en preventie van beroepsgebonden huid- en luchtwegaandoeningen veroorzaakt door schadelijke stoffen. Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid, Amsterdam UMC, locatie AMC. Rapportnummer 20-01.
5. Los FS, Molen HF van der, Hulshof CTJ, Boer AGEM de. Supporting occupational physicians in the implementation of workers’ health surveillance: development of an intervention using the behavior change wheel framework. Int J Environ Res Public Health. 2021 Feb 17;18(4):1939. doi: 10.3390/ijerph18041939.
6. Presentatie Heijermanslezing. Juni 2021.
7. Molen HF van der, Omvlee L, Brand T, Frings-Dresen MHW. Perceived barriers and facilitators in the assessment of occupational diseases. Occup Med (Lond). 2018 Nov 16;68(8):555-558.
