In de opleiding tot bedrijfsarts of verzekeringsarts verwachten aios de kennis en vaardigheden te verwerven om hun dagelijkse werk adequaat te doen. Maar er is ook aandacht voor persoonlijke en professionele ontwikkeling. Waarom eigenlijk?
Na een beknopte weergave van de visie van twee experts wordt onderzocht wat hun boodschap betekent voor de opleiding van aios met een verkort programma.
Naast vakkennis gaat het om professionalisering
Volgens Gert Biesta, een Nederlandse onderwijspedagoog, moet onderwijs een mix bieden van drie elementen: kwalificatie, socialisatie en subjectivering. Kwalificatie betreft de kennis en vaardigheden die nodig zijn om het vak uit te oefenen.
Bij socialisatie gaat het om het lid worden van de beroepsgroep. Wat betekent het om als verzekeringsarts of bedrijfsarts te werken? Welke normen en waarden gelden als toetssteen bij professionele afwegingen? Socialisatie betreft ook je thuis gaan voelen in de organisatie waar je werkt en om deelname aan activiteiten van de beroepsvereniging. Om samen met collega’s vorm te geven aan het vak.
Biesta noemt subjectivering als derde element. Het gaat daarbij om het ontdekken van eigen interesses en kwaliteiten, om het aannemen van een ‘eigen kleur’. Zonder aandacht voor subjectivering zou een opleiding grijze muizen afleveren. Artsen die braaf de richtlijnen van hun beroepsgroep en de aanwijzingen van hun werkgever volgen, maar vastlopen wanneer in wat complexere situaties een eigen keuze moet worden gemaakt. Onderwijs gericht op het ontwikkelen van een moreel kompas, op autonoom handelen, zelfreflectie en kritisch leren denken valt binnen dit domein. Dit raakt aan wat wel bildung wordt genoemd. Zonder socialisatie zou subjectivering dan weer leiden tot een al te grote eigenzinnigheid. Het gaat om de balans – het één kan niet goed zonder het andere.
Dat moet in de juiste volgorde
Manon Ruijters, hoogleraar op het gebied van professionalisering, onderscheidt eenzelfde tweedeling waarvoor ze de begrippen identificatie en separatie gebruikt. Het gaat volgens haar niet alleen om een goede balans, maar ook om de volgorde waarin de genoemde onderwerpen aan bod komen.
Ruijters benadrukt dat je moet weten wat een vak inhoudt en je met de beroepsgroep verbonden moet voelen, vóór je een eigen stijl van professioneel handelen kunt ontwikkelen. Pas als je voldoende houvast hebt, kun je eigen keuzes maken. Dan pas krijgen aios hier interesse voor.
Deze visie zal veel aios aanspreken. In het begin van de opleiding vang je geregeld geluiden op als ‘Waarom zoveel aandacht voor eigen leervragen en zelfreflectie? Begin liever met dingen die je dagelijks nodig hebt.’
Lukt dat ook in de verkorte opleiding?
Wie als huisarts of klinisch specialist binnenkomt, kan een verkorte opleiding tot bedrijfs- of verzekeringsarts doen. We zien op dit moment een flinke instroom van zulke ervaren collega’s. Nog meer dan de reguliere aios vraagt deze groep vooral om kwalificatie. Zeker in de eerste periode van de opleiding is er nog weinig behoefte aan onderwijs gericht op socialisatie en subjectivering. Niet zo gek natuurlijk. Er is niet alleen tijd nodig om voldoende houvast te krijgen op wat er speelt in het nieuwe vakgebied, maar deze aios ervaren al een duidelijke beroepsidentiteit, al is die nog erg gekleurd door het specialisme dat ze hebben verlaten.
Pas als zij zich hebben verbonden met de nieuwe professie, ontstaat er ruimte om de eerder verworven professionele identiteit en manier van werken gedeeltelijk los te laten en bij te stellen. Is een omscholing van twee jaar hiervoor niet te kort? Wanneer je bedenkt dat we ons (als het goed is) gedurende onze hele loopbaan blijven ontwikkelen, is er geen reden voor zorgen. Ik sta nu echt anders in mijn vak dan toen ik mijn opleiding net had afgerond.
Met name de praktijkopleiders kunnen aios met een verkort programma begeleiden in hun professionalisering. Het is zaak om hier tijdens scholingsdagen voor opleiders nog eens bij stil te staan. Want hoe pak je dit aan?
Joost van der Gulden is plaatsvervangend hoofdredacteur van TBV en opleidingsdirecteur Eerstelijnsvervolgopleidingen bij het Radboudumc.
Contact: joost.vandergulden@radboudumc.nl
