In de Europese landen is industrial medicine in de vroege jaren van de twintigste eeuw al een erkend specialisme. In de VS bestaat het gewoonweg niet. Als de arts Alice Hamilton over deze ‘witte vlek’ in de medische handboeken en tijdschriften praat met collega’s, krijgt ze de indruk dat het hier om een ‘soft’ onderwerp gaat, dat is besmet met socialisme of vrouwelijke sentimenten. Daar houdt een echte dokter zich niet mee bezig! ‘Onze werklieden worden beter betaald, hun levensstandaard is zoveel hoger, de fabrieken waar ze werken zijn zoveel schoner dan de Europese! Zij hebben geen last van die fabrieksziekten van de Europeanen!’
Toch komt er in die jaren in de VS wel iets op gang. In 1902 hebben federale onderzoekers 16 gevallen van fosforkaaknecrose opgespoord bij vrouwen en kinderen. Deze aandoening lijkt geen zeldzaamheid in de VS! De overheidsinstantie U.S. Bureau of Labor draagt de in 1906 opgerichte American Association for Labor Legislation (AALL) op om nader onderzoek te doen1. Deze AALL, een club van onderzoekers en lobbyisten, heeft de beroepsziekten bovenaan gezet op een lijst van thema’s waarvoor wetgeving moet komen. De AALL gaat van start met een onderzoek naar fosforvergiftiging in de lucifersindustrie.
Kaakbot
Alice Hamilton heeft het Amerikaanse optimisme nooit gedeeld. En ze wordt daarin bevestigd als de econoom John B. Andrews haar in 1908 in haar woonplaats Chicago opzoekt en haar zijn eerste bevindingen voorlegt. Nadat Andrews 15 lucifersfabrieken in de VS heeft bezocht, komt hij in 1910 met een rapport waarin hij 150 gevallen van fosforkaaknecrose beschrijft. Vier gevallen hebben een fatale afloop gehad.
Fosforkaaknecrose, kortweg phossy jaw genoemd, ontstaat door het inademen van dampen van witte of gele fosfor, of van het in de mond stoppen van voedsel, kauwgum of vingers die met fosfor zijn besmeurd. Zelfs drinken uit een glas dat op een werktafel heeft gestaan is gevaarlijk. De fosfor dringt binnen in een aangetaste tand of kies en gaat via de wortels naar het kaakbot. De botcellen sterven af en de aangetaste kaak wordt geïnfecteerd met mondbacteriën. Er ontstaan abcessen. De kaak zwelt en dat veroorzaakt een hevige pijn, want de verettering wordt vastgehouden door het strakke botvlies en kan niet naar buiten afvloeien. Soms breidt een abces in de bovenkaak zich uit tot de oogkas en kan een oog verloren gaan. In ernstige gevallen moet er veel kaakbot, soms van onder- én bovenkaak, worden verwijderd. De patiënt is dan voor de rest van zijn leven aangewezen op vloeibaar voedsel. Littekens en contracturen leiden tot ernstige misvormingen in het gezicht. Een minderheid van de patiënten overlijdt aan sepsis.
Hamilton gaat zich verder verdiepen in phossy jaw. Zij ontdekt dat het eerste geval al in 1845 is beschreven, door de Weense arts Lorinser2. In 1851 is het eerste geval in de VS behandeld in het Massachusetts General Hospital. Tussen 1850 en 1910 zijn er in heel Europa discussies over de preventie van fosforkaaknecrose. Er worden veel gevallen gemeld en allerlei preventieve maatregelen voorgesteld. Er komt speciale wetgeving tot stand. Finland stopt met het gebruik van witte fosfor in 1872, Denemarken in 1874, en Zwitserland in 1898. De Nederlandse Phosphorluciferswet is van 1901. In Nederland worden lucifers industrieel geproduceerd tussen 1870 en 1979, vooral in Eindhoven. Louis Heijermans maakt in zijn Handleiding tot de kennis der Beroepsziekten uit 1908 melding van fosforkaaknecrose3.
In 1891 is William Booth, de stichter van het Leger des Heils, in het Verenigd Koninkrijk een kruistocht begonnen tegen deze beroepsziekte4. In dat jaar heeft hij een goed geventileerde en goed verlichte modelfabriek geopend in Londen. De 120 werknemers produceren daar lucifers met het minder schadelijke rode fosfor (fosforsesquisulfide). Niemand wordt ziek. Booth laat zo zien dat er een veilig, (maar wel duurder) alternatief is voor witte fosfor. Ondanks dit overtuigend bewijs dat phossy jaw kan worden voorkómen, duurt het nog tot 1908 voordat het Britse parlement een wet aanneemt die het gebruik van witte fosfor verbiedt. Die wet wordt van kracht in 1910.
Belastingheffing
Maar in de VS zijn ze dan nog niet zo ver. ‘We hebben hier geen phossy jaw! Onze fabrieken zijn brandschoon! Onze werklieden hebben geen last van die Europese fabrieksziekten!’ zo verluidt het.
Andrews’ rapport maakt aan die Amerikaanse droom een einde. De AALL publiceert dit rapport in 19115. Die publicatie leidt uiteindelijk tot de White Phosphorus Match Act. Deze federale wet, die het Amerikaanse Congres aanneemt op 9 april 1912, maakt gebruik van een hoge belastingheffing op met witte fosfor gemaakte lucifers als middel om deze schadelijke stof uit te bannen. Dat middel mag het doel heiligen: de preventie en eliminatie van een ernstige mutilerende beroepsziekte.
Meer over de uitroeiing van forforkaaknecrose is beschreven door Myers et al4. Het uitroeien van deze beroepsziekte in de lucifersindustrie laat zien hoe nationale regeringen tot internationale actie kunnen overgaan om een beroepsziekte te stoppen . De Amerikaanse belastingmaatregel is een innovatieve interventie gebleken om het gebruik van witte fosfor te elimineren.
Literatuur
1. Hamilton A. Industrial Poisons in the United States. New York: The MacMillan Co., 1925. pp. 308-316.
2. Hamilton A. Exploring the Dangerous Trades: The Autobiography of Alice Hamilton, M.D. Boston MA: Little Brown & Company, 1943. p. 117.
3. Heyermans L. Handleiding tot de kennis der beroepsziekten. Rotterdam: Brusse, 1908. p. 532.
4. Myers ML, McGlothlin JD. Matchmakers’ “Phossy Jaw” Eradicated. American Industrial Hygiene Association Journal 1996;57:330-2.
5. Andrews JB. Report of work 1910: American Association for Labor Legislation. American
Labor Legislation Review 1911;1:96.
6. Burger CE (red.). Arbeids- en bedrijfsgeneeeskunde. Leiden: Stenfert Kroese, 1974. p. 412.
