De Belgische wetgeving is veranderd en maakt de vierdagenweek mogelijk voor voltijdse werknemers. Hoewel de “voltijdse vierdagenweek” op papier een interessante manier lijkt om de werkweek te verkorten, zijn er ook enkele nadelen aan verbonden. De meest voor de hand liggende nadelen voor veel werknemers zijn fysieke overbelasting en een verhoogd mentaal stressniveau.

Na negen maanden debatteren heeft de federale regering van België op vrijdag 17 juni 2022 een definitief akkoord verkregen over de arbeidsdeal. Die moet de combinatie van werk en gezin gemakkelijker maken, werknemers beter beschermen en e-commerce versoepelen; maar ook de werkzaamheidsgraad optrekken. Een van de voorziene maatregelen is de vierdagenweek. In tegenstelling tot experimenten in andere landen gaat het hier niet om een arbeidsduurverkorting, maar een herschikking van de te presteren uren. Het blijft een voltijdse job, maar men zal die presteren op vier langere dagen per week in plaats van vijf kortere. De wet van 3 oktober 2022 houdende diverse arbeidsbepalingen werd op 10 november gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad, en is in voege gegaan op 21 november.

Wat houdt de wet rond de Vierdagenweek concreet in?

De voltijdse werknemer krijgt de mogelijkheid om een vierdagenweek te presteren. Wanneer de effectieve wekelijkse arbeidstijd gelijk is aan of minder is dan 38 uur, kan de maximale dagelijkse arbeidstijd worden verhoogd tot 9.30 uur per dag door middel van een wijziging van het arbeidsreglement. Wanneer de werkelijke wekelijkse arbeidstijd meer dan 38 uur bedraagt (met een maximum van 40 uur), kan in een collectieve arbeidsovereenkomst worden bepaald dat de dagelijkse arbeidstijd gelijk is aan de werkelijke wekelijkse arbeidstijd gedeeld door vier.

Elke werknemer in de privésector die momenteel voltijds werkt, kan een aanvraag indienen voor het nieuwe systeem. Werkgevers hebben op hun beurt het recht om aanvragen gemotiveerd te weigeren. Wanneer de werkgever een aanvraag van een werknemer aanvaardt, wordt dit vastgelegd in een officiële overeenkomst en kan die werknemer gedurende zes maanden het voltijds werkschema presteren op vier dagen. Vervolgens kan deze periode steeds opnieuw verlengd worden. Op de dagen waar de werknemer niet werkt, zijn vrijwillige overuren niet toegelaten. Tot slot mag de werknemer geen negatieve gevolgen ondervinden van een dergelijke vraag.

Hoeveel animo is er hierover?

Een recente bevraging van een sociaal secretariaat in België bij 1340 werkgevers toont aan dat deze de algemene toepasbaarheid van een voltijdse vierdagenweek laag inschatten. Een dergelijke maatregel is niet zo evident om te plannen, omdat de werktijden buiten de reguliere uren zullen plaatsvinden. Daarnaast zal de werkgever een dag per week van de werknemer verliezen. Volgens één op vier Belgische werkgevers (25,7%) is de vierdaagse werkweek onmogelijk algemeen toepasbaar in hun bedrijf; in Wallonië loopt dit op tot 30,5%. Volgens bijna 80% van de werkgevers in Vlaanderen zou dit “moeilijk tot onmogelijk” zijn. Bij de vergelijking tussen de sectoren zijn het vooral ondernemingen actief in de sectoren productie, horeca of retail die dit onmogelijk toepasbaar zien, met een cijfer van 29,1% versus 23,9% in andere sectoren.

Maar hoeveel enthousiasme is er bij de werknemers zelf? Werkgevers vinden het moeilijk om dit in te schatten, maar ze verwachten geen lawine van aanvragen. Zo meent 46,1% dat slechts 10% van hun medewerkers effectief een aanvraag zal doen. Hierin zouden ze zich echter schromelijk kunnen vergissen. Uit een bevraging van een Belgische universiteit onder Vlaamse werknemers gaf 37% van de voltijdse krachten aan zich in de vierdaagse werkweek te zien werken. Ze verwachten hiermee een betere work-lifebalans, meer contact met vrienden en familie en betere ontspanning mee te behalen.

Wat zijn mogelijke gevolgen voor de werknemers?

Zoals het bekende idioom stelt: “Be careful what you wish for”. Wat je wilt, is niet noodzakelijk ook wat het beste voor je is. Men focust zich momenteel nogal sterk op die extra vrije dag per week, maar men vergeet dat men elke week vier dagen per week extra lange uren moet kloppen. Dit heeft een aantal gevolgen, die men ook in rekening moet brengen.

Fysieke belasting

Werknemers die in functies werken waar fysieke belasting een rol speelt, zoals magazijnmedewerkers, verpleegkundigen, schoonmakers, bouwvakkers, etc., lopen het risico dat zij overbelast worden. Nu al geven ongeveer drie op de vijf werknemers aan last te hebben van de spieren, gewrichten of pezen. Rugpijn en pijn in de bovenste ledematen worden hierbij het meest genoemd. Werkgerelateerde spier- en skeletaandoeningen zijn verantwoordelijk voor blijvende arbeidsongeschiktheid in 60% van alle gemelde gevallen.
In het systeem van de vierdagenweek zal de arbeidsduur gemeten over de ganse werkweek dan wel hetzelfde blijven, maar de langere dagelijkse werktijden verhogen het risico op overbelastingsletsels en overige kwetsuren. Oudere medewerkers zijn hier extra kwetsbaar voor.

Mentale belasting

Voor andere jobs kan het mentale aspect zwaarder gaan doorwegen. Geconcentreerd werken gedurende 9.30 uur per dag is mentaal heel belastend. Vooral voor kenniswerkers kan dit een probleem zijn, omdat zij geconcentreerd moeten blijven tijdens lange periodes. Dit kan leiden tot stress en burn-out.

Verhoogd risico op arbeidsongevallen

Het verhogen van de dagelijkse werktijden kan leiden tot vermoeidheid, wat weer kan leiden tot een verminderde concentratie en reactiesnelheid. Dit verhoogt het risico op ongelukken tijdens het uitvoeren van risicovolle taken. Uit onderzoek naar ernstige arbeidsongevallen is ook al gebleken dat deze vaker voorvallen op het einde van een werkshift.

Verstoorde work-life balance

Ja, men heeft een extra vrije dag per week. Maar de ‘voltijdse vierdagenweek’ kan ook leiden tot een vermindering van de kwaliteit van het leven. De vier dagen dat men 9.30 uur per dag werkt, heeft men minder tijd om te ontspannen, te bewegen en met vrienden af te spreken. Werknemers met jonge kinderen zullen die net minder vaak kunnen zien via dit systeem. Dit alles kan leiden tot meer stress en minder sociale betrokkenheid.

Impact op de productiviteit

Dit is misschien iets waar de individuele werknemer minder van zal wakker liggen, maar de verlenging van de dagelijkse arbeidstijd kan ook een netto negatief effect hebben op de productiviteit. Er zijn al tal van experimenten uitgevoerd op de internationale arbeidsmarkt, waaruit blijkt dat een kortere werktijd een positief effect heeft op de productiviteit, en leidt tot minder kans op fouten en ongevallen. Met dit systeem doet men net het omgekeerde, met de onvermijdelijke gevolgen van dien. Mensen worden bij langere werktijden moe worden en minder gemotiveerd om goed werk te leveren. Dit leidt tot minder productiviteit en lagere kwaliteit van het werk.

Impact op de overige werknemers

Een onbedoeld gevolg waar men bij de beleidsvorming op bedrijfsniveau zeker ook rekening mee zal moeten houden, is de impact dat deze maatregel zal hebben op de medewerkers die niet ingaan op dit systeem; omdat ze het niet willen, omdat het voor hen operationeel niet kan, of omdat ze niet voltijds werken.

Zo kan het leiden tot verstoringen in de communicatie. Werknemers die geen vierdagenweek werken, kunnen later op de dag mails en berichten ontvangen van medewerkers die wel deze regeling toepassen, waardoor zij zich verplicht voelen deze buiten hun werkuren te beantwoorden. Er zullen dus goede afspraken gemaakt moeten worden over wat de verwachtingen zijn.

De afwezigheid van de ‘vierdagenweker’ op de vijfde dag kan bovendien een impact betekenen op de workload van collega’s die er dan wel zijn, want in tegenstelling tot de klassieke arbeidsregelingen waarbij iemand vier-vijfde gaat werken of een systeem van partieel ouderschapsverlof opneemt, zal er met deze regeling geen extra budget vrijkomen om extra personeelsleden aan te werven.

Tot slot kan een dergelijk beleid ook leiden tot ontevredenheid in de onderneming, wanneer het voor sommige functies wel wordt toegelaten en voor andere niet. Onderzoek heeft aangetoond dat lange werktijden polariseren langs klassenlijnen, met professionals die regelmatig maar langer werken en minder goed opgeleide werknemers met minder maar meer onregelmatige uren.

Conclusie

Hoewel ik de theoretische principes achter de ‘voltijdse vierdagenweek’ interessant vind als manier om meer vrije tijd te creëren, denk ik dat het in de praktijk eerder zal leiden tot meer stress en meer fysieke inactiviteit of fysieke overbelasting. Daarom ben ik niet zo’n fan van de ‘Belgische’ interpretatie ervan. Werkgevers die nu nadenken over de implementatie in de eigen onderneming, moeten hierbij voldoende aandacht besteden aan de mogelijke impact op de fysieke en mentale gezondheid van de medewerkers, om te voorkomen dat er schadelijke gevolgen optreden. Of zoals het oud Vlaams spreekwoord stelt: ‘bezint eer ge begint’.

Contact

Edelhart Kempeneer, edelhart.kempeneers@attentia.be