Het dagelijks leven van mensen met een handicap makkelijker maken, dat doet de dienst door aanvragen voor de erkenning van een handicap te beoordelen, wat de weg opent naar financiële tegemoetkomingen en afgeleide rechten zoals een parkeerkaart.

Het dagelijks leven van mensen met een handicap makkelijker maken. Dat is de doelstelling van de Directie-generaal personen met een handicap

Deze tegemoetkomingen maken deel uit van de sociale bijstand in België. Ze worden dus niet gefinancierd uit bijdragen van werkgevers en werknemers, maar rechtstreeks vanuit algemene overheidsmiddelen. Momenteel hebben zo’n 230.000 personen recht op een inkomensvervangende- en/of integratietegemoetkoming, en dat aantal groeit jaar in jaar uit stevig door. Ondanks het feit dat van alle eerste aanvragen 68% (32/47, zie tabel, red) wordt afgewezen op medische gronden.

Een aanvraag kan buiten medische gronden ook afgewezen worden op administratieve gronden omdat de inkomstengrens wordt overschreden of omdat informatie ontbreekt. Indien de inkomsten te hoog zijn volgens een wettelijk barema, kan een attestenaanvraag ingediend worden. Men spreekt dan van een attest voor de “erkenning van de handicap” en dat kan evengoed recht geven op allerlei sociale en fiscale maatregelen. Diegenen die wel een uitkering ontvangen, krijgen gemiddeld 832 euro per maand in 2022.

Voor verzekeringsartsen is dit atypisch werk. Wat maakt het anders?

‘Dat klopt. Onze dienst onderscheidt zich van andere instanties die evaluaties uitvoeren binnen het domein van de sociale verzekeringsgeneeskunde en al helemaal binnen de private verzekeringsgeneeskunde. Wij beslissen geen percentages, er worden geen schadeposten begroot en ook geen arbeidsongeschiktheid bepaald. Voor de inkomensvervangende tegemoetkoming bepalen wij uitsluitend of de lichamelijke of psychische toestand het verdienvermogen heeft verminderd tot een derde of minder van wat een gezonde persoon door het uitoefenen van een beroep op de algemene arbeidsmarkt kan verdienen.

De algemene arbeidsmarkt omvat niet de beschutte tewerkstelling. Dat is dus een economisch criterium. De integratietegemoetkoming gaat over de zelfredzaamheid van mensen. Die wordt beoordeeld op zes domeinen: verplaatsing, voeding, persoonlijke hygiëne, huishouden, toezicht en communicatie/sociale contacten. Er zijn overigens twee uitzonderingen waarbij wij wel percentages bepalen. Enerzijds de BTW-vermindering en de vrijstelling van de verkeersbelasting bij de aankoop van een wagen. Anderzijds de nationale verminderingskaart voor gratis openbaar vervoer bij mensen die een visusverlies hebben van minstens 90%.’

Voor welke doelgroepen zijn de tegemoetkomingen bedoeld?

‘Iedereen van 17 jaar of ouder kan bij ons een aanvraag doen, het recht op tegemoetkomingen gaat in principe in vanaf 18 jaar oud. De aandoeningen die zich aanbieden zijn divers. We zien soms heel zeldzame zaken waaronder aangeboren afwijkingen of genetische afwijken zoals het velo-cardio-faciaal syndroom. Maar als je kijkt naar de aantallen staan psychische en orthopedische aandoeningen op een gedeelde eerste plaats. Binnen dat gebied zien we het meest mensen met depressieve klachten en autisme spectrum syndroom. Daar is een toename omdat door een gerechtelijke uitspraak enkele jaren geleden, nu iedereen vanaf 17 jaar een aanvraag kan doen. Dat was voor die tijd 21 jaar. De populatie tussen de 18 en 20 jaar is er dus bijgekomen en daarbinnen komen depressie, ASS, verstandelijke beperking en het psychosesyndroom het meeste voor.’

‘Op de tweede plek staan de klassieke musculoskeletale aandoeningen, gevolgd door mensen met kanker. Er is kortom een hele reeks aan aandoeningen, met aan het staartje natuurlijk minder vaak voorkomende zaken zoals infecties of dermatologische aandoeningen. Maar het gaat dan vaak wel om ernstige gevallen.’

Wat is precies jouw taak in het geheel?

‘Ik ben evaluerende arts, maar daarnaast heb ik ook coördinerende taken en ben ik ook nog centrumdirecteur. Als evaluerend arts doe ik precies hetzelfde als de andere artsen die bij ons werken. Wij hebben echter een sterk toenemend aantal aanvragen en er is een gebrek aan artsen en verzekeringsartsen. We vangen veel op door zelfstandige artsen in te huren. Als coördinerend arts is het mijn taak om hen te superviseren. Daarnaast werken wij vanwege het tekort ook al geruime tijd met niet-artsen. Ook deze mensen ondersteun en superviseer ik.’

Om wat voor disciplines gaat het dan?

‘We beoordelen multidisciplinair, daar heeft de gehandicapte volgens het VN Gehandicaptenverdrag ook recht op. Dus het is niet alleen vanwege de personeelstekorten dat er bij ons ook verpleegkundigen, kinesitherapeuten, ergotherapeuten, maatschappelijk werkers en psychologen werken. Zij krijgen een interne opleiding op het vlak van algemene basiskennis over de dienst, het zelfstandig uitvoeren van evaluaties en aanvullende kennis van de belangrijkste medische domeinen: interne geneeskunde, oncologie, psychiatrie, musculoskeletale aandoeningen, Neus-, Keel- en Oorziekten, oftalmologie en neurologie.’

 Hoe verloopt de aanvraag?

‘Het zijn vooral de ziekenfondsen die mensen helpen bij het indien van een aanvraag, naast de OCMW’s en gemeentes. Daarin gaat het vooral over de zelfredzaamheid, over een eventueel beroepsverleden, de scholing en hun inkomsten. Zodra het formulier online wordt ingediend, krijgen de behandelende artsen via e-health een signaal om ook de medische kant van de zaak te belichten. Vervolgens zijn er twee mogelijke manieren van onderzoeken. We kunnen mensen oproepen om op spreekuur te komen of we baseren ons op de aangeleverde verslagen die best zo recent mogelijk zijn als die voldoende duidelijk zijn. Als we mensen oproepen volgt er een klassieke anamnese van de problematiek en indien nodig een lichamelijk onderzoek.’

Het aantal erkenningen is in de afgelopen decennia verdubbeld. Kun je iets zeggen over deze toename?

‘Het is denk ik niet enkel een Belgisch probleem. In heel Europa zien we een toename van de psychologische aandoeningen. Zeker na de coronapandemie. Dat heeft bij veel mensen misschien toch bepaalde problemen getriggerd die tot dan toe niet aan de oppervlakte kwamen. Ook de economische crisis heeft zijn uitwerking op de psyche van mensen. Slechtere tijden brengen altijd meer aanvragen met zich mee. Verder kun je de toename van het aantal musculoskeletale aandoeningen deels toeschrijven aan de vergrijzing van de bevolking.’

Zijn de erkenningen voor onbepaalde tijd?

‘Soms is de erkenning voor onbepaalde duur, soms moeten mensen na verloop van tijd opnieuw geëvalueerd worden. Mensen kunnen immers weer herstellen van psychische of fysieke klachten. Het gebeurt ook dat we om administratieve redenen herzien en de uitkering zo nodig stoppen. Wanneer mensen niet meer voldoen aan de administratieve criteria of in geval van fraude. Reeds gedane uitkeringen kunnen dan worden teruggevorderd.’

Wat geeft jou energie in je werk?

‘Mensen helpen met een zware voorgeschiedenis, met nog veel actuele problemen die op een eerlijke en bescheiden manier hun verhaal komen doen. Ik herinner me een man van 28 jaar die samen met zijn pleegmoeder op consultatie kwam voor een ambtshalve medische herziening. Het was een geval van battered baby syndroom met NAH. Hij werd door de jeugdrechter in een pleeggezin geplaatst. Hij had zijn verjaardag gevierd met te veel drank en in een agressieve bui zijn rechter voorarm verwond door een raam in te slaan. Hij had een letsel van de nervus medianus opgelopen met gevoelsstoornissen en tintelingen in de pols en hand, en een blijvend trekkend gevoel in het grote litteken van de voorarm. Deze jonge man is getekend door en voor het leven en zal ten hoogste het niveau kunnen halen van werken in een maatwerkbedrijf. En dit nog onder voorbehoud gezien het letsel van de rechter voorarm, en de psychische en neurocognitieve problematiek. Ik kon niet anders dan hem de IVT toe te kennen samen met een 1^ste categorie IT, en dit voor onbepaalde duur niettegenstaande zijn jonge leeftijd.’