Agressie is één van de uitingsvormen van grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer. Bedrijfs- en verzekeringsartsen zien op hun spreekuur de blijvende gevolgen. Agressie kan zich in elk werk voordoen, maar de contactuele beroepen vormen het hoogste risico.¹ De sectoren lopen niet veel uiteen wat betreft lichamelijk geweld (0.3-3%) en intimidatie en bedreiging (0.8-4.7%) door collega’s en/of leidinggevenden. De grote verschillen liggen in de agressie door klanten of publiek; oplopend tot 10.7 procent voor lichamelijk geweld en 18.1 procent voor intimidatie/bedreiging waarbij de gezondheidszorg koploper is naast politie, militairen, hulpdiensten en het personenvervoer.

Letsels als gevolg van agressie zijn divers. Het psychotrauma, gehoorschade door blootstelling aan vuurwerk, traumatisch hersenletsel, en fysieke letsels door lichamelijk geweld zijn de bekende voorbeelden. Beroepsziektemeldingen vormen het topje van de ijsberg, zie de bijdrage van Brand op pagina 8. Onderbelicht – en misschien ook wel een taboe – is de agressie tegen zorgpersoneel in de gehandicaptenzorg. Onvermogen bij de cliënt ligt hieraan ten grondslag, onvermogen om ongenoegen of onwel bevinden verbaal te uiten. Fysieke agressie is in elke instelling een bespreekpunt. Voor veel personeel is dit arbeidsrisico echter een reden om ander werk te zoeken, maar soms lukt dat niet eens meer vanwege een opgelopen trauma.

Psychosociale veiligheid staat al jaren op de agenda en werkgevers zijn volgens de Arbowet ook verplicht om psychosociale arbeidsbelasting in te perken.² De grootte van het probleem vraagt echter een strengere preventieve aanpak binnen verschillende lagen van organisaties. Maar: ‘Waar een wil is, is een weg.’

De basis is het monitoren van de psychosociale arbeidsbelasting, bijvoorbeeld met vragenlijsten of het uitvoeren van PMO’s (preventief medisch onderzoek) en toepassen van de preventiecyclus zoals de Nederlandse Arbeidsinspectie laat zien op pagina 50. Assertiviteitstraining, communicatietraining en scholing zijn instrumenten, ook in de opleiding tot bedrijfs- of verzekeringsarts zoals geïllustreerd door Greijn en Tromp op pagina 25.

Agressie kan eveneens een uiting zijn van medische aandoeningen. Incidenten in de psychiatrie en gehandicaptenzorg zijn er veelvuldig. Voor zorgverleners is dit wel een bekend verschijnsel, maar toch kan agressief gedrag onverwacht optreden en daarmee, ondanks voorzorgsmaatregelen, schade bij de zorgverlener veroorzaken. We zijn benieuwd naar de beschreven gevallen en welke lering eruit te trekken is. Volgens cijfers van Arbobalans 2022 zegt in de gezondheids- en welzijnszorg echter bijna de helft van de medewerkers geen behoefte te hebben aan aanvullende maatregelen omdat deze al zijn getroffen. En een derde geeft aan dat het probleem niet speelt. Deze cijfers zijn opvallend gezien het feit dat juist in deze sector agressie veelvuldig voorkomt. Dit suggereert dat er ook een subgroep bestaat die beroepshalve goed weet om te gaan met agressie óf er vanuit gaat dat dit zonder meer inherent is aan de beroepskeuze. De rest geeft aan wel behoefte aan maatregelen tegen extern ongewenst gedrag te hebben.¹ Voor die restgroep zouden we graag extra aandacht willen, omdat dit waarschijnlijk de groep is die hier het meest last van heeft.

Specifieke beroepen als politie en militairen hebben als consequentie van hun beroep te maken met agressie in diverse omstandigheden en hebben de uitdaging met passende middelen de agressie te beheersen. Intensieve training, opvang en begeleiding zijn vaste onderdelen in het personeelsbeleid. Ondanks een professioneel incasseringsvermogen zijn de gevolgen hiervan wat ons betreft onaanvaardbaar. Voor de politiek de uitdaging om de agressie in de maatschappij te beteugelen. Repressie, of zien we ook kansen in preventie? Genoeg voer voor gedragspsychologen en sociologen.

Agressie lijkt weliswaar een erkend probleem in diverse contactuele beroepen, maar bedrijfs- en verzekeringsartsen zien nog te veel fysieke en mentale trauma’s op hun spreekuur of krijgen zelf te maken met agressie. Erkenning vanuit justitie dooStudio Romantic / AdobeStockr daders te bestraffen kan voor medewerkers een steun in de rug zijn, maar daarmee is het leed niet geleden. Een preventieve aanpak moet hoger op de agenda van de politiek en arbeidsorganisaties.