Het aantal sectoren waarin werknemers blootgesteld worden aan allergenen is groot. Regelmatig worden nieuwe oorzaken van beroepsallergieën in de medische literatuur beschreven. Sectoren waarbij gedacht moet worden aan allergenen zijn bijvoorbeeld bakkerijen (onder meer meelstof), laboratoria (chemische en biologische agentia), voedingsmiddelenindustrie en farmaceutische bedrijven (dierlijke en plantaardige eiwitten, schimmels en enzymen) en bij metaalwerkers (metaalzouten, metaalbewerkingsvloeistoffen, conserveermiddelen), spuiterijbedrijven, rubber- en kunststofindustrie, elektronicabedrijven (isocyanaten), cosmeticabedrijven (amines), in bouw- en schildersbedrijven (anhydriden, epoxyharsen en kleurstoffen) en houtbewerkingsbedrijven (houtstof, zoals cedar).^2-4

Allergisch beroepsastma (ook wel immunologisch beroepsastma) is een aandoening die veroorzaakt wordt door blootstelling aan één of meer allergenen op het werk. Allergisch beroepsastma wordt gekenmerkt door (reversibele) luchtwegobstructie en chronische inflammatie van de luchtwegen. Dit gaat gepaard met een wisselend beloop en intensiteit van luchtwegklachten en/of bronchiale hyperreactiviteit. Allergisch beroepsastma is de meestgemelde beroepsmatige longziekte.⁵ Circa 15 procent van het astma is gerelateerd aan blootstelling aan stoffen met irriterende of sensibiliserende eigenschappen op het werk.⁶ Chronische beroepsmatige blootstelling aan sensibiliserende stoffen kan leiden tot ontstaan van astmatische klachten, een toename van de ziektelast, verhoging van het aantal exacerbaties en ziekenhuisopnames, en zelfs tot mogelijk onherstelbare longschade.

Het is daarom van belang dat de arbo-professionals en zorgmedewerkers navraag doen naar het beroep van de patiënt en blootstelling aan (gevaarlijke) stoffen tijdens het werk om de eventuele relatie met de klachten en het werk te kunnen leggen. De signaleringsvragenlijst ‘Werkgerelateerde longklachten’ van de Long Alliantie Nederland (LAN) kan behulpzaam zijn bij het herkennen/vroeg-diagnosticeren van een werkgebonden longziekte.⁶ Herkenning van de factor beroep kan dienen als een extra ‘treatable trait’ in de astmabehandeling.

Inhalatieallergie is een onbedoelde reactie van het immuunsysteem op een lichaamsvreemde stof (allergeen) met klinische symptomen tot gevolg. Eerder contact met het allergeen of een soortgelijk allergeen uit een andere bron via bijvoorbeeld de huid of inademing is vereist om gevoelig te worden (sensibilisatie).⁷ De patiënt is allergisch als de sensibilisatie typische allergische symptomen veroorzaakt. Tijdens de eerste blootstelling aan een allergeen vindt activatie van Th2-cellen plaats, die op hun beurt de B-cellen activeren om sIgE te produceren. Dit sIgE bindt zich tijdens hernieuwde blootstelling aan de antigene determinant (epitoop) van het allergeen en aan de Fc-receptoren, aanwezig op het oppervlak van de effectorcellen (mestcellen en basofielen). Binding tussen twee sIgE-moleculen op de effectorcel door het allergeen veroorzaakt activering van de basofielen en mestcellen, wat resulteert in signaaltransductie en receptor-gemedieerde exocytose met vrijkomen van histamine. Deze typische allergische reactie wordt een onmiddellijke of type I-reactie genoemd (Gell- en Coombs-classificatie).⁷ Bij allergisch beroepsastma is er onderliggend een IgE-gemedieerd immunologisch mechanisme of immunologisch mechanisme dat maar gedeeltelijk bekend is.^8-9 Bij het IgE-gemedieerde mechanisme zijn hoogmoleculair (HMW-)beroeps- allergenen de oorzaak, zoals bijvoorbeeld eiwitten, schimmels of enzymen. Het immunologisch mechanisme dat maar gedeeltelijk bekend is wordt geactiveerd door laagmoleculair gewicht (LMW-)beroepsallergenen. Dit zijn natuurlijke of synthetische chemische verbindingen zoals metaalzouten, isocyanaten en anhydriden. Deze LMW-allergenen kunnen via binding aan bepaalde eiwitten een eiwit-hapteenconjugaat vormen, dat kan zorgen voor een immunologische reactie of een direct irritatief/toxisch effect.²

De eerste stap is het stellen van de diagnose astma via de geldende richtlijnen en standaarden.¹⁰ Vervolgens dient de relatie met werk gelegd te worden. Dit begint met het afnemen van een verdiepende arbeidsanamnese. Hierbij is van belang om uit te vragen of de klachten toenemen tijdens het werk en afnemen tijdens perioden wanneer de patiënt niet werkt.⁶ Indien de klachten niet toenemen tijdens het werk en niet afnemen tijdens weekenden/vakantieperioden, kan een beroepsastma al met aanzienlijke sensitiviteit uitgesloten worden. De relatie met werk dient verder geobjectiveerd te worden door middel van sequentiële longonderzoeksmetingen op de werkvloer, bijvoorbeeld met een FEV1 (Forced Expiratory Volume in de 1e seconde) registratie en/of aspecifieke bronchiale provocatietesten. Tijdens de FEV1-registratie wordt de FEV1 gemeten in perioden van werk en weekenden/vakanties. Als er een duidelijk patroon zichtbaar is tussen werk en werkvrije perioden, is de relatie geobjectiveerd. De bronchiale provocatietesten dienen <24 uur na de laatste werkdag en aan het einde van de blootstellingsvrije perioden uitgevoerd worden. Een verdubbeling van de histamine/methacholine-drempel tijdens een blootstellingvrije perioden ten opzichte van een periode met blootstelling is indicatief voor een beroepsastma. De volgende stap is het aantonen van sensibilisatie voor beroepsallergenen. Voor het sensibilisatie-onderzoek kunnen IgE-bepalingen of huidtesten worden verricht met commerciële of zelfgemaakte huidextracten.

Diagnostiek dient waar mogelijk in nauwe samenwerking met de bedrijfsarts en arbeidshygiënist uitgevoerd te worden. De arbeidshygiënist kan via de bedrijfsarts worden gevraagd om werkplekonderzoek te verrichten met een inventarisatie van en metingen naar de aanwezigheid van allergenen op de werkplek. Echter heeft een aanzienlijk deel van de beroepsbevolking (circa 40%) geen of slechte toegang tot bedrijfsgezondheidszorg. Een klinisch-arbeidsgeneeskundige binnen expertise-/kenniscentra kan dan van grote waarde zijn.

Om progressie van ziekte te voorkomen is de eerste keuze van behandeling bij een allergisch beroepsastma het vermijden van de allergeenblootstelling. Bij voorkeur wordt hierbij gehandeld volgens de arbeidshygiënische strategie.¹¹ Het allergeen kan mogelijk vervangen worden door een niet-sensibiliserende stof of er kunnen technische maatregelen genomen worden om blootstelling te voorkomen, bijvoorbeeld door gebruik te maken van gesloten systemen. Als dat niet mogelijk is, kan worden gedacht aan organisatorische maatregelen, zoals taakroulatie, zodat medewerkers korter worden blootgesteld aan de allergenen of persoonlijke bescherming met mond-neusmaskers, beschermingsbrillen, gelaatsmaskers en beschermende kleding, zodat de expositie aan de allergenen wordt verlaagd. Deze twee laatste maatregelen kunnen theoretisch in combinatie zorgen voor vermijden van expositie, echter is dit in praktijk lastig en daarom ook niet de eerste keuze bij een allergisch beroepsastma. Het is namelijk van belang om te realiseren dat minimale allergeenexpositie al kan leiden tot (ernstige) allergische klachten.

Indien het allergeen om persoonlijke redenen echt niet vermeden kan worden, kan er bij specifieke allergeenblootstelling aan tolerantie-inductie door allergeenimmunotherapie en/of behandeling met biologicals zoals bijvoorbeeld anti-IgEbehandeling (Omalizumab) worden gedacht.¹²

Bij allergische beroepsziekten is het belangrijk dat de specialisten, zoals de longarts, KNO-arts, allergoloog-immunoloog en dermatoloog binnen een kenniscentrum samenwerken. Ook is samenwerking met de bedrijfsgezondheidszorg noodzakelijk zoals de bedrijfsartsen, arbo-verpleegkundigen en arbeidshygiënisten. Een aanzienlijk deel van de werkenden heeft geen (goede) toegang tot bedrijfsgezondheidszorg. In die gevallen is het extra van belang dat verwijzing naar een centrum met een bedrijfsarts/klinisch arbeidsgeneeskundige en een arbeidshygiënist mogelijk is. Arboprofessionals hebben een essentiële rol in de begeleiding van patiënten met beroepsastma. Een goede samenwerking zorgt ervoor dat werkgerelateerde klachten adequaat kunnen worden gediagnosticeerd, behandeld en uiteindelijk voorkomen bij blootgestelde beroepsgroepen.

Preventie is van groot belang om het aantal mensen met allergische, werkgerelateerde klachten en aandoeningen te verminderen. Arboprofessionals kunnen hieraan sterk bijdragend door de primaire preventie (voorkomen dat mensen klachten krijgen door exposities op het werk) na te streven. Hierbij zijn de risicoinventarisatie & -evaluatie (RI&E), voorlichting en beschermende maatregelen volgens de arbeidshygiënische strategie van toepassing. Door op basis van de RI&E te adviseren over het aan blootgestelde werkenden aanbieden van een adequaat opgezet Periodiek Arbeidsgezondheidskundig Onderzoek (PAGO) kunnen arboprofessionals tevens zorgen voor secundaire preventie, dat wil zeggen voorkomen dat de allergische klachten verergeren en tot substantiële ziektelast en irreversibele ziekte leiden. Qua tertiaire preventie (voorkomen dat de allergische ziekten verergeren) kunnen de arboprofessionals zorgen voor (vroeg)signalering, stoppen van de blootstelling en verwijzing voor behandeling van de allergische klachten/ziekten.

Voor de zorgprofessionals is het vaak alleen haalbaar om te streven naar tertiaire preventie of secundaire preventie. Hierbij is het van groot belang dat de mogelijke relatie met werk (vroeg) gesignaleerd wordt. Deze signalering kan plaatsvinden door elke zorgprofessional. Hierna moet de juiste en tijdige verwijzing voor verdere diagnostiek en behandeling plaatsvinden. Indien er onvoldoende expertise of tijd is in een regulier ziekenhuis of sprake is van complexe casuïstiek, kan verwijzen naar een kenniscentrum op het gebied van werkgerelateerde longziekten behulpzaam zijn.

Het advies voor de praktijk is om secundaire en tertiaire preventie na te streven met uiteindelijk primaire preventie als ultiem doel om het aantal patiënten met werkgerelateerde beroepsziekten zoveel mogelijk te verminderen. Denk daarom bij elke patiënt aan de mogelijke relatie tussen de ziekte en het werk. Als er aan een relatie gedacht wordt zal de patiënt op de juiste manier gediagnosticeerd en behandeld moeten worden. Verwijzing naar een kenniscentrum met arbeidsgeneeskundige expertise kan hierbij behulpzaam zijn.

De samenwerking tussen de arbozorg en de verschillende disciplines uit de curatieve zorg is noodzakelijk in deze problematiek. Dus schroom niet en leg contact met de bedrijfsarts of medisch specialist om kennis uit te wisselen en samen te werken. Alleen zo kan de patiënt met beroepsziekten geholpen worden en kan bijgedragen worden aan preventie.

Allergische beroepsziekten, zoals allergische astma, eczeem en KNO-aandoeningen zijn een veelvoorkomend probleem. Belangrijk is dat er gestreefd wordt naar tertiaire en secundaire preventie en uiteindelijk als ultiem doel de primaire preventie. Om dit doel te bereiken is samenwerking van essentieel belang tussen de curatieve- en de arbozorg.