De Ancylostoma duodenale werd voor het eerst beschreven door Angelo Dubini in 1838, toen hij bij de autopsie op een jonge Milanese vrouw een groot aantal onbekende wormen op de mucosa van de dunne darm vond.⁶ In 1847 konden de Duitse onderzoekers Pruner, Looss en Griesinger aantonen dat de anemische ziekte die daarvoor al gekend was als de chlorose van Egypte, veroorzaakt werd door de ankylostoma.⁷ In een eerste fase is er sprake van huidjeuk en erytheem ter hoogte van de ingangspoort. Bij passage in de long komen hoesten en kortademigheid voor (löfflersyndroom). Nadien domineren maagdarmsymptomen met epigastralgie en soms diarree. Ten slotte ontstaat er een forse anemie door bloedverlies, nadat de wormpjes zich vastgehecht hebben aan de mucosa van de dunne darm. Mettertijd ontstaat er vermoeidheid, bleekheid, tachycardie, syncope, hartdecompensatie en oedeem door proteïneverlies. Niet adequaat behandelde gevallen kunnen overlijden aan de gevolgen van de ziekte. De diagnose was en is nog steeds gebaseerd op de microscopische detectie van de specifieke wormeitjes in de feces. In 1875 toonden Perroncito, Bossolo en Pagliani aan dat de infectie in de Gotthardtunnel vooral opgelopen werd via huidcontact met larven.^{8, 9} De behandeling gebeurt nu met mebendazol (Vermox®) of albendazol, maar bij de mijnwormuitbraak in België bestond de behandeling uit een combinatie van ricinusolie, thymol en een etherextract van mannetjesvaren (Dryopteris filix-mas).^{9, 10}

 

Het Ministerie van Industrie en Arbeid werd opgericht in 1895. Het was tevens het begin van de uitbouw van een mijninspectie met tientallen ingenieurs en een controleorgaan met ook enkele artsen. Een aparte medische arbeidsinspectie kwam er pas in 1919.

Sociale onrust

Vanaf 1884 werden mijnzetels (hoofdgebouw van een mijn) verplicht om een medische dienst te hebben die instond voor de verzorging bij ongevallen. Mijnartsen waren op de eerste plaats curatieve artsen die ook instonden voor de medische zorg aan familie van de mijnwerkers. Ze waren ook betrokken bij keuringen om onder meer ziekten zoals tuberculose, buiktyfus, pokken, difterie en cholera op te sporen. Sanitaire voorzieningen in de mijn waren vóór 1885 vrijwel onbestaand bovengronds en zeker ondergronds. Toiletten, baden, douches, wastafels en werkkledij en schoeisel waren niet beschikbaar. De aanwezigheid van artsen bij de arbeidsinspectie groeide progressief vanaf het begin van de twintigste eeuw. Een voortrekker was de medisch arbeidsinspecteur dokter Desiré Glibert.¹⁴

Ankylostomiase in België

Na 1885 kwamen er nog nieuwe gevallen bij en werd werkverlet een belangrijk probleem. Ten slotte vroeg de Luikse ‘hulpkas’ aan microbioloog Ernest Malvoz van de universiteit van Luik om verder onderzoek te doen¹².

In 1896 werd de fecesmonsters onderzocht van 15 tot 25 procent van alle ondergrondse mijnwerkers in de verschillende mijnen van Luik, Charleroi en Mons. Vanaf 1902 werd dit uitgebreid naar alle 70.000 ondergrondse mijnwerkers van Wallonië. Zo werden in het Luikse bekken in totaal 26.000 mijnwerkers onderzocht waarvan er 6700 ankylostomiase hadden. Van de mijnwerkers met ankylostomiase waren er 729 te ziek om te werken. Per dag ziekteverlet kregen ze een uitkering.¹⁷ De afwezigheidsduur voor ziekte schommelde van één tot verschillende maanden. In de daaropvolgende jaren zijn alle mijnwerkers opnieuw gescreend. De mate dat mijnwerkers besmet waren varieerde in functie van jaartal en concessie. In 1902 waren in Luik 2 tot 95 procent van de mijnwerkers besmet. In Charleroi en Mons bleef dit onder de 13 procent.^{18, 19} Na behandeling, sanering en implementatie van de hygiënische maatregelen daalden de besmettingswaarden tot er in 1925 bijna geen nieuwe gevallen meer gevonden werden. Als uitschieters citeren we de cijfers voor de concessies Corbeau in Sart-au-Berleur en Bonnier en voor Péry in het plateau van Ans-Montegnée voor de periode 1902-1909 (tabel 1).¹⁷ In Corbeau waren initieel 92 procent van de onderzochte mijnwerkers positief.

Infestatiegraden konden flink uiteenlopen. In de concessie Micheroux vond men in 1902 slechts 2,4 procent gevallen. In tabel 2 wordt een overzicht gegeven van de ankylostoma-onderzoeken in Luik per zone voor de periode 1902-1910. Opmerkelijk is de sterke afname vanaf 1904.

In 1902 werd een provinciaal comité aangesteld waarin verschillende medische experten en mijnartsen werkten. Ze hadden een mandaat, een budget en hun advies moest opgevolgd worden. Het team legde zich toe op de inventarisatie van gegevens zoals het aantal mijnwerkers per concessie, het aantal zieken, de vaststelling van aanwezigheid van larven in de ondergrond, de temperatuur, de al of niet aanwezigheid van sanitaire voorzieningen. Maatregelen waren: verplichte screening van alle mijnwerkers, behandeling van degenen die een afwijkende test vertoonden, opname voor behandeling in dispensaria, uitkering van een financiële tegemoetkoming aan zieke mijnwerkers, sanering van de ondergrond, installatie van douches en toiletfaciliteiten, toezicht en opleggen van regelgeving. De bestaande medische mijndiensten werden ingeschakeld bij het onderzoek, de bemonstering, het toezicht op de implementatie van de saneringsmaatregelen en het naleven van de certificatieplicht. De wettelijke onderbouwing werd geleverd via publicatie van diverse koninklijke besluiten.

Bespreking