Mensen zijn ontzettend gevoelig voor de omgeving waarin ze opgroeien, vooral tijdens de eerste 1000 dagen van het leven.³ Het wetenschappelijke bewijs voor het belang van deze periode is overweldigend, met studies uit diverse disciplines die wijzen op de cruciale rol van de vroege ontwikkeling.³ Echter, in een maatschappij waar steeds meer ouders beide werken en de ervaren (werk)druk onverminderd hoog is, wordt het voor jonge ouders steeds moeilijker om deze verantwoordelijkheid goed te dragen.

Tijdens de eerste 1000 dagen van het leven vinden er belangrijke fysieke, emotionele en cognitieve ontwikkelingen plaats.³ De omgeving waarin dit gebeurt heeft een levenslange invloed op hoe het kind zich ontwikkelt.³ Een omgeving met gezonde voeding, veiligheid, liefde en stimulatie biedt kinderen de kans hun volledige potentieel te bereiken.³ Ouders spelen hierin een cruciale rol. Hun vermogen om hun kind een goede start te geven, is afhankelijk van hun eigen opvoeding, mogelijkheden, sociale netwerk en steun van werkgevers en wetgeving.³

In Nederland investeert de overheid via het actieprogramma Kansrijke Start (kansrijkestart.nl) in de eerste 1000 dagen van kinderen, door de (lokale) samenwerking tussen professionals te versterken.⁴ De Samenwerkende Gezondheidsfondsen investeren in de eerste 1000 dagen voor de Gezonde Generatie (gezondegeneratie.nl, 1e1000dagen.nl).⁵ Werkgevers en bedrijfsartsen kunnen bijdragen aan deze programma’s of werkende ouders verwijzen naar deze hulpbronnen voor een goede start van hun kinderen (gezondegeneratie.nl/wat-jij-kan-doen).

Investeren in een goede start levert een groter rendement op dan latere investeringen, met voordelen die verder gaan dan gezondheid, zoals hogere productiviteit en lagere kosten voor zorg, politie en justitie.^6,7 Onderzoeken in Nieuw-Zeeland en Denemarken tonen aan dat 80 procent van de maatschappelijke kosten voortkomt uit een valse start in het leven. Opgroeien in een suboptimale omgeving vergroot de kans op ziekte en verlaagt de kans op maatschappelijke participatie⁸.

Uit de Emancipatiemonitor 2024 van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) blijkt dat de Nederlandse arbeidsparticipatie van vrouwen in 2023 bijna 80 procent was.⁹ Er zijn 1,3 miljoen huishoudens met kinderen onder de 12 jaar^9,10 waarbij in 66 procent van de gevallen beide ouders werken. Na de geboorte van een eerste kind neemt het inkomen van moeders met 35 procent af (de zogenoemde babyboete) terwijl bij mannelijke partners het inkomen stijgt met 1 procent.⁹ Partners willen de zorg voor kinderen het liefst gelijk verdelen, maar in de praktijk lukt dit maar bij 9 procent van de ouders.⁹

Werkgevers en leidinggevenden kunnen een belangrijk verschil maken bij de gezondheid van ouders (zie ook het kader ‘adviezen aan werkgevers’ hieronder).¹ Er is een grotere kans op een disbalans tussen werk en privé bij ouders in het geval van hoge (ervaren) werkdruk, lange werkdagen, rolconflicten en baanonzekerheid. Ouders worden hierdoor minder productief. Dit heeft ook een effect op hun kinderen: zij hebben een groter risico op mentale gezondheidsproblemen.^11,12

Als partners minder de kans krijgen om hun kind te leren kennen, veilig te hechten en vanaf het begin de zorg voor het kind op zich te nemen beginnen zij met een achterstand. De maatschappij biedt nog onvoldoende ruimte aan partners om vanaf het begin een gelijkwaardige rol in te nemen. Door uitbreiding van het partnerverlof – zoals dat in de Wet invoering extra geboorteverlof (WIEG) is vastgelegd – krijgen partners meer gelegenheid om na de geboorte van hun kind de tijd te nemen voor de hechting (zie kader ‘verlofvormen (aanstaande) ouders’). De uitbreiding van het betaalde partnerverlof is al een enorme verbetering, maar nog beter zou het zijn als er volledig werd doorbetaald, zodat het ook voor iedereen financieel haalbaar wordt. Uit onderzoek blijkt dat partnerverlof leidt tot een eerlijker taakverdeling tussen beide ouders, niet alleen op de korte termijn, maar dat deze gelijkere taakverdeling ook blijft bestaan op de langere termijn.¹⁴

Ook laat onderzoek zien dat vrouwen meer deelnemen op de arbeidsmarkt als de partner partnerverlof heeft. Zowel in Canada als in Zweden is aangetoond dat uitbreiding van het partnerverlof leidt tot hogere participatie op de arbeidsmarkt door moeders.¹⁴ Partnerverlof leidt zowel thuis (door eerlijker taakverdeling) als op de werkvloer (grotere arbeidsdeelname van de moeder) tot meer gendergelijkheid, tot gezondere kinderen, en meer tevreden ouders.^11,14,15

Uit de Emancipatiemonitor 2024 blijkt dat er meerdere factoren zijn die mensen ervan weerhouden om gebruik te maken van partnerverlof.⁹ Het hardnekkige beeld dat de moeder de betere primaire verzorger zou zijn is één van deze factoren. Wat partners ook tegenhoudt is dat ze zich zorgen maken over het oordeel van anderen en met name werkgevers over hun betrokkenheid bij werk als ze ervoor kiezen om partner- of ouderschapsverlof op te nemen. Het openlijk uitspreken voor partnerverlof en voorbeeldgedrag door werkgevers zou kunnen helpen om deze genderongelijkheid te verminderen en vaders de kansen te geven een grotere rol te spelen in de ontwikkeling en opvoeding van hun kind.

b. 5 weken aanvullend geboorteverlof (UWV/70% dagloon*), flexibel op te nemen tot 6 maanden na geboorte.

Bij spoedeisende onvoorziene omstandigheden: bijvoorbeeld: voor de duur van de bevalling.

Bij het begeleiden van jonge en aanstaande ouders is een integrale aanpak van belang: een combinatie van individuele begeleiding, goede verlofregelingen voor ouders én het aanpakken van de werkomstandigheden.^13,17,18

De NVAB-richtlijnen Zwangerschap postpartumperiode en werk¹⁹ en Werk-privébalans²⁰ geven bedrijfsartsen handvatten bij de advisering aan aanstaande en jonge ouders over een (verstoorde) werk-privébalans. Bespreek dit al in het preventieve consult tijdens de zwangerschap en in het postpartumconsult enkele weken voor de terugkeer na het bevallingsverlof.

In het verlengde hiervan pleiten wij voor het ‘jonge ouders-consult’. Tijdens dit spreekuur kan aandacht zijn voor verlofregelingen, werkomstandigheden en het begeleiden van ouders in het nadenken over de keuzes die er zowel privé als op werk gemaakt kunnen worden (zie kader ‘het jonge ouder-consult’).

Bedrijfsartsen en arboprofessionals kunnen werkgevers adviseren over het belang van een goede werk-privébalans bij jonge ouders: in het kader ‘adviezen aan werkgevers’ worden een aantal handvatten gegeven: ga in gesprek met je werknemer, houd contact. En dreigt een verstoorde werk-privébalans? Wijs ze op de mogelijkheid van een preventief ‘jonge ouders-consult’ (zie kader hieronder).

Stap 1: Weet wat je wil

Stap 2: Maak heldere keuzes

Stap 3: Regel het

De omstandigheden waaronder de eerste 1000 dagen van het leven plaatsvinden heeft een blijvende impact op zowel het kind als de ouder. In onze maatschappij blijft de meerderheid van de vrouwen werken tijdens en na de zwangerschap en nemen partners een toenemende rol in de zorg voor hun kinderen. Arboprofessionals spelen hierin een belangrijke rol; zij kunnen het gesprek aangaan tijdens het jonge ouder-consult en werkgevers adviseren om de veranderende werk-privébalans regelmatig te bespreken met hun medewerkers.