Tijdens de VG-dagen van 8 t/m 10 november 2023 regende het nieuwe winden in het herfstige Almere. We lieten ons graag even meevoeren, want het weer buiten kon niet verhinderen dat we ons binnen konden laven aan een veelheid van actuele thema's.
We noemen er een paar. Twee sprekers namen ons mee naar de wereld van de kunstmatige intelligentie. Wat die ons zou kunnen brengen in de sociale zekerheid, maar dat we ook oog moeten hebben voor ethische aspecten en andere belangrijke innovaties. De psychische aspecten van pijn kwamen aan bod, evenals long covid. Baanbrekend nieuws was er rond de (vroeg)diagnostiek van de ziekte van Alzheimer.
Nieuwsgierig naar ontwikkelingen
Waar een flink deel van de congresgangers misschien nog wel het meest nieuwsgierig naar was, was de informatie over nieuwe ontwikkelingen op het gebied van de toekomst van ons vak. Misschien als fenomeen niet meer zo nieuw, maar taakdelegatie hoort daar ongetwijfeld bij, ook al zullen de problemen daarmee hooguit ten dele worden opgelost. Wat te denken van systeemaanpassingen?
Prof. dr. Christian Stahl, socioloog, nam ons mee in zijn onderzoek naar het Zweedse arbeidsongeschiktheidssysteem. Aan de hand van resultaten van een vragenlijst bij 300.000 mensen die een uitkering aanvroegen in Zweden legde hij patronen uit in de sociaalmaatschappelijke ontwikkelingen vanaf het begin van deze eeuw. Verzuim werd toen geleidelijk steeds meer gezien als gevolg van werkomstandigheden. Dit gedachtegoed werd aanleiding voor iedereen te strijden voor betere arbeidsomstandigheden. Gek genoeg bleek na deze strijd juist een flinke piek in de consumptie van arbeidsongeschiktheidsuitkeringen te ontstaan. Uitgaande van het gegeven dat verbeterde arbeidsomstandigheden juist niet deze toename konden verklaren, veranderde het gedachtegoed: arbeidsongeschiktheid zou een sociaal-cultureel probleem zijn dat kwam door overmatige uitkeringsconsumptie en een slechte (persoonlijke) attitude. Daarna zie je een patroon van herhaalde zetten: het beeld van overmatige uitkeringsconsumptie en de culturele shift naar meer individuele verantwoordelijkheid leidde nu tot een veel strenger verzekeringssysteem. Dat gaf minder uitkeringen, maar helaas ook minder vertrouwen in het systeem. Mensen stonden doodsangsten uit (zo blijkt uit de vragenlijst) voor de uitkeringsinstantie. En misschien niet onterecht: soms kwam een oordeel erop neer dat iemand geschikt was voor ‘a normally available job that does not demand that you do any work‘. Geen uitkering dus.
OCTAS-bevindingen
Het is aardig om de Zweedse situatie te leggen naast de bevindingen en toekomstige plannen ten aanzien van ons eigen arbeidsongeschiktheidsstelsel van de Onafhankelijke Commissie Toekomst Arbeidsongeschiktheidsstelsel (OCTAS). Die commissie is al een jaar aan het werk en het werd tijd dat een tipje van de sluier zou worden opgelicht.
Complexiteit blijkt het grootste knelpunt van ons stelsel van arbeidsongeschiktheid
Daartoe was Roos Vermeij, gewezen tweedekamerlid voor de PvdA en voorzitter van de OCTAS, uitgenodigd. De commissie, bestaande uit een gevarieerde groep mensen met uiteenlopende expertise, heeft een analyse gemaakt van het arbeidsongeschiktheidsstelsel. Om het zelf te ervaren hebben ze een klantreis ondernomen in het arbeidsongeschiktheidsstelsel. Het resultaat: iedereen liep wel ergens vast. Mevrouw Vermeij zelf was een formulier vergeten en kwam in de schuldsanering terecht. Complexiteit blijkt het grootste knelpunt. In een – gelukkig niet zo complex – filmpje wordt heel duidelijk gemaakt wat er allemaal wel en niet goed gaat: .com.
De regels zijn complex, de uitvoering laat op zich wachten, werken naast een uitkering levert risico’s op, mensen belanden tussen wal en schip (geen uitkering, maar toch behoorlijk arbeidsongeschikt) en het is een doolhof voor jonggehandicapten, waarbij zelfs samenwonen de uitkering beïnvloedt.
Nu de problemen in kaart zijn gebracht, moet de onafhankelijke commissie nadenken over adviezen en oplossingen. De commissie Donner had, aldus Vermeij, een eenvoudiger probleem te tackelen: er moest wat aan de volgestroomde WAO gedaan worden. De WIA was 20 jaar geleden de oplossing, maar nu het probleem. De WIA (‘Wat Ingewikkeld Allemaal’) is niet meer houdbaar en moet anders. Moeten we alleen wat sleutelen aan het systeem? Moeten we de helft wegdoen? Of moeten we het helemaal opnieuw ontwerpen? En krijgen we dan ook hier een herhaling van zetten?
De congresgangers wisten dus nog steeds niet welke kant het op gaat. Rond het verschijnen van deze editie van TBV is er waarschijnlijk meer bekend, want dan verschijnt het advies van de commissie. Zie voor meer OCTAS-informatie de site van de NVVG.
▶ Elza Muller is verzekeringsarts bij Bijzondere Zaken en promovenda bij KCVG-VUmc, Amsterdam. Contact: elza.muller@uwv.nl
▶ Sylvia Snoeck-Krygsman is verzekeringsarts en promovenda bij KCVG-AMC, Amsterdam
