Doel is te inventariseren hoe verzekeringsartsen bij het UWV omgaan met vermoedens van huiselijk geweld en kindermishandeling en in hoeverre zij zich bewust zijn van de handelingsplicht die zij hebben vanuit de Wet meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling. Zie voor de definities van huiselijk geweld en kindermishandeling de Verbeterde KNMG-meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld 2018.^5,6

Opzet: Gekozen is voor een kwalitatief verkenningsonderzoek in focusgroepen via de vignettenmethode.⁷ Populatie: Focusgroepen bestonden uit onderlinge toetsingsgroepen, deelnemende verzekeringsartsen werkzaam bij verschillende locaties van het UWV in Zuid-Holland. De deelnemers waren van tevoren geïnformeerd dat het een onderzoek betrof waarbij werd geïnventariseerd hoe verzekeringsartsen bij UWV omgaan met het onderwerp huiselijk geweld en kindermishandeling.

Gegevensverzameling: Voorafgaand aan de focusgesprekken is er informed consent vastgelegd. De focusgesprekken vonden plaats in 2021 onder leiding van de onderzoeker middels Microsoft Teams. In totaal hebben twee gesprekken plaatsgevonden van ongeveer twee uur. Tevens was een observator aanwezig. Data-analyse: De geluidsopnames zijn na transcriptie met kwalitatieve software (MAXQDA) geanalyseerd. Codering vond plaats in meerdere ronden door de onderzoeker (en eerste auteur) in nauw overleg met de praktijkbegeleider⁸ van de onderzoeker en is tevens voorgelegd aan een inhoudsdeskundig onderzoeker.⁹ Consensus werd bereikt.

De meeste signalen die volgens de meldcode aanleiding moeten geven tot het starten van de meldcode middels kind- en mantelzorgverleningscheck werden door de deelnemers

Bewust vragen naar de zorg voor kinderen of kwetsbare mensen zoals ouderen via de kindcheck of mantelzorgverleningscheck (stap 1 van de meldcode) wordt zelden gedaan. De verzekeringsartsen geven aan dat naar hun idee de problematiek van huiselijk geweld en kindermishandeling zelden speelt bij de cliënten van het UWV. ‘Gelukkig komt allemaal niet zo veel voor’; ‘Huiselijk geweld komt niet echt, komt zelden voor, zeg maar bij de klanten die ik zie’. Indien problemen in de gezinssituatie gesignaleerd worden, dan overwegen de verzekeringsartsen om de klant te verwijzen naar de huisarts voor hulp of organiseren ze zelf hulp via een (sociale) interventie met als doel de belastbaarheid van een klant te vergroten zodat deze kan re-integreren in arbeid. De verzekeringsartsen geven daarbij aan dat zij in het algemeen voor zichzelf geen rol zien rondom het inventariseren, voorkomen en stoppen van huiselijk geweld en kindermishandeling omdat zij geen behandelaar zijn. Zij vinden dat ze te veraf staan om dit goed te kunnen beoordelen en zien hier vooral een rol voor de huisarts of andere behandelaar die de klant beter kent. ‘Dan heb ik het gevoel dat kan ik beter iets richting een hint doen in richting huisarts als ik informatie opvraag in de hoop dat die het gezin beter kent en de zaak kan inschatten.’ Onvoldoende tijd om zich in de problematiek te kunnen verdiepen tijdens de sociaal-medische beoordeling wordt ook genoemd als reden om niet nader door te vragen. ‘Het is allemaal mooi en idealistisch, maar we hebben praktisch gewoon ook niet de tijd ervoor om ons daar veel in te bemoeien.’ Daarbij blijken de verzekeringsartsen niet goed geïnformeerd te zijn over het gebruik van de meldcode en zijn zij zich niet bewust van de wettelijke handelingsplicht die zij hebben om een (dreigende) onveilige thuissituatie te voorkomen of te stoppen. ‘Je hebt niks concreets waarmee je het beroepsgeheim kan doorbreken toch? Er is niet een direct gevaar, dus ja, ik denk niet dat je hier veel mee kan.’

De belangrijkste onderzoeksresultaten zijn dat de signalen die aanleiding geven tot een vermoeden van huiselijk geweld en/of kindermishandeling herkend worden en dat de verzekeringsartsen informeren naar de sociale- en gezinsomstandigheden van de klanten.

Dit geeft echter weinig aanleiding tot het ontstaan van een daadwerkelijk vermoeden van (dreigend) huiselijk geweld en kindermishandeling. Het stappenplan uit de meldcode wordt in de dagelijkse praktijk nauwelijks toegepast en er is nog nooit daadwerkelijk gemeld. Daarnaast is de kennis over het gebruik van de meldcode onvoldoende en zijn de respondenten zich niet bewust van hun wettelijke handelingsplicht teneinde (dreigende) situaties van huiselijk geweld en/of kindermishandeling te voorkomen. Deelname aan de focusgroep maakt de deelnemers meer bewust van de problematiek.

In tegenstelling tot het evaluatieonderzoek van ZonMW¹⁰ blijkt dat de verzekeringsartsen die deelnamen aan dit onderzoek de meeste belangrijke signalen, zoals psychische- en verslavingsproblematiek en agressie, herkennen. Daarnaast wordt de sociale situatie, inclusief partner- en gezinssituatie tijdens de sociaal-medische beoordelingen standaard uitgevraagd en meegenomen in de beoordeling. Ondanks dat blijkt dat de deelnemende verzekeringsartsen de meldcode niet of nauwelijks toepassen. Een mogelijke oorzaak kan zijn dat de incidentie van huiselijk geweld en kindermishandeling onderschat lijkt te worden. De verzekeringsartsen geven aan dat zij het zelden of nooit zien bij de cliënten van UWV. Dit lijkt samen te hangen met het feit dat zij bij de begrippen huiselijk geweld en kindermishandeling uitgaan van ernstig structureel en vooral fysiek geweld, dat actueel gaande is en zij menen dat dit niet of nauwelijks aan de orde is bij de klanten die zij op het spreekuur zien, wat duidelijk een te beperkt interpretatiekader is.¹¹ Mogelijk speelt hierbij een rol dat bij het UWV op dit moment (nog) geen nadere procedure rondom het gebruik van de meldcode bestaat, hetgeen van invloed kan zijn op het bewustzijn van de artsen over de rol die zij hebben met betrekking op het signaleren van huiselijk geweld en kindermishandeling. Op de UWV-site voor intern gebruik wordt doorverwezen naar de KNMG-meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld. Dit is echter onvoldoende aangepast aan de dagelijkse praktijk van de verzekeringsarts. In dit onderzoek is niet nagegaan hoe frequent verzekeringsartsen de meldcode zullen gaan toepassen indien zij zich meer bewust zijn van hun handelingsplicht en hoeveel tijd nodig is voor registratie en overleg. Nader onderzoek is nodig om een beeld te krijgen welke extra tijdsinvestering dit zal vragen van de verzekeringsartsen teneinde een bij de dagelijkse praktijk passend beleid binnen UWV te ontwikkelen.

Vanuit voorgaande is duidelijk dat de meldcode in de dagelijkse praktijk van het UWV niet wordt toegepast zoals de wet beoogt, wat ongewenst is. Ook vanuit het bredere burgerperspectief is het van belang dat het UWV investeert in versterking van de naleving van de meldcode. Om dat doel te bereiken zijn ons inziens drie dingen nodig: meer bewustwording in alle lagen van het UWV van het bestaan en de gevolgen van de wet, het ontwikkelen van de wettelijk verplichte eigen meldcode binnen UWV en tenslotte een uitvoeringsplan waaruit duidelijk wordt welke financiële en personele middelen beschikbaar worden gesteld.