Het misbruik van alcohol en middelen kun je bekijken vanuit twee invalshoeken: (1) de patiënt drinkt en/of slikt en de bedrijfsarts of verzekeringsarts moet met die patiënt omgaan in zijn praktijk, (2) de arts drinkt en slikt zelf. Dit artikel past in de tweede categorie. De vraag luidt: wat als een arts in België te veel drinkt, zijn slaapmiddelengebruik niet meer onder controle heeft of aan de drugs is? Het antwoord is: dan kan die Belgische arts, in alle discretie, terecht bij de organisatie Arts in Nood.
Arts in nood
Op 25 oktober 2016 is Arts in Nood, een platform voor ondersteuning van artsen met psychische problemen, in België nationaal gelanceerd. Daar kunnen artsen terecht die zelf alcohol, drugs of geneesmiddelen misbruiken, of andere psychische problemen hebben. Dat geldt ook voor Belgische arbeidsartsen en verzekeringsartsen.
Uit internationale studies blijkt dat de drempel voor artsen om hulp te zoeken voor hun psychische problemen zeer vaak te hoog ligt.1,2 Het doel is om deze drempel voor artsen te verlagen en te maken dat ook zij de zorg krijgen die ze nodig hebben en verdienen.
Het taboe rond psychische problemen in het artsenkorps
Het taboe rond psychische problemen bij artsen, inclusief middelenmisbruik, is nog steeds zeer groot, zeker binnen de artsenpopulatie zelf. Artsen die te maken krijgen met psychische problemen voelen zich vaak schuldig of schamen zich, en durven hierdoor vaak geen stappen te ondernemen om erover te spreken, laat staan om zich te laten ondersteunen. Maar al te vaak doen ze gewoon voort, met nefaste gevolgen voor hun gezondheid en welbevinden. Meerdere studies wijzen ook op negatieve gevolgen voor de kwaliteit van de zorg die ze verstrekken.3,4
Dit taboe helpen doorbreken en de erkenning van de kwetsbaarheid van een arts als mens ingang doen vinden bij de artsengemeenschap, is één van de grote uitdagingen die het Belgische Arts in Nood zich heeft gesteld.
Belgische artsen kunnen gratis hulp vragen
Artsen met psychische problemen kunnen via Arts in Nood gratis een beroep doen op een team van meer dan 60 vertrouwensartsen verspreid over heel België. De rol van de vertrouwensarts is zijn hulpzoekende collega’s op te vangen, te luisteren naar hun problemen en noden, en samen te kijken op welke domeinen concrete hulp dient te worden ingezet. Indien nodig wordt er doorverwezen naar een professionele hulpverlener voor een therapeutische behandeling of voor een andere vorm van ondersteuning of coaching. Dit gebeurt dan buiten het platform van Arts in Nood via het reguliere circuit van psychologen, psychiaters en coaches.
Mogelijkheden voor hulpaanvraag
Een arts kan op drie manieren bij Arts in Nood terecht: via een aanvraagformulier op de website www.artsinnood.be, via e-mail info@artsinnood.be of via een gratis nationaal telefoonnummer 0800 23 460. Zijn vraag komt terecht bij de projectcoördinator die samen met de arts overlegt hoe er ondersteuning kan worden geboden en desgevallend maakt de arts een keuze voor een vertrouwensarts. Binnen een paar werkdagen na de initiële vraag belt de gekozen vertrouwensarts de hulpzoekende arts op om verder af te spreken. Soms gebeurt dit telefonisch, meestal spreken ze af om samen te komen. Dit kan bij de hulpzoekende arts zijn, bij de vertrouwensarts of op een andere plek, zoals voor beiden het beste past. Het gehele traject gebeurt in alle discretie en vertrouwelijkheid.
Hulp bij middelenmisbruik, burn-out, relatieproblemen enzomeer
Alle vormen van psychische problemen komen in aanmerking om met Arts in Nood contact op te nemen: burn-out, overbelasting, trauma, middelenmisbruik of verslaving, suïcidaliteit, depressie, etc. Maar ook mogelijke onderliggende oorzaken die artsen onderuit dreigen te halen zoals relatieproblemen, conflicten met collega’s, persoonlijke problemen, gebrek aan assertiviteit, het niet durven stellen van grenzen, organisatorische problemen, arbeidsongeschiktheid door ziekte en ga zo maar door.
Drie jaar Arts in Nood: wat tonen de statistieken?
Op drie jaar tijd, van 16 november 2016 tot en met eind december 2019, zijn er 400 aanmeldingen van artsen met een hulpvraag geweest bij Arts in Nood. Op 7 april 2020 staat de teller op 449 aanmeldingen. Dit blijft een klein aantal als we – uitgaand van studies – schatten dat minstens 1 op 10 artsen op dit moment wordt geconfronteerd met psychische problemen, wat voor de actieve artsenpopulatie in België neerkomt op een 4000-tal artsen. Van de 400 meldingen betrof het in 26 gevallen problematieken die in de eerste plaats gelinkt waren aan middelenmisbruik.
Welke artsen nemen contact op?
De hulpvragen komen voor 35% van huisartsen, evenveel van arts-specialisten en voor een kwart van artsen in opleiding. Belgische arbeidsartsen en verzekeringsartsen maken een kleine 3% uit van de contactnames met Arts in Nood. 65% van de hulpvragers zijn vrouwelijke artsen. De grootste groep aanmelders bevindt zich in de leeftijdscategorie van 21 tot 30 jaar (artsen in opleiding dus), gevolgd door de leeftijdscategorieën tussen 41-50 en 51-60 jaar.
In 85% van de gevallen is het de arts zelf die belt, in 9% de familie en in 5% een collega-arts. Indien het niet de arts zelf is die Arts in Nood contacteert, overlegt de projectcoördinator samen met de aanmelder hoe en door wie de arts in kwestie kan worden gemotiveerd om zelf contact op te nemen met zijn of haar hulpvraag. Enkel dan kan een eventuele begeleiding door Arts in Nood worden opgestart.
Wat zijn de problemen/oorzaken waarvoor men Arts in Nood contacteert?
Deze zijn zeer uiteenlopend. 31% heeft te maken met burn-out, 8% met te hoge werkbelasting, 6% met verslaving of middelenmisbruik en 8 % met conflicten tussen en pesterijen van collega’s. Dan volgen depressie, angsten, stress, organisatorische problemen, trauma (2nd victim), relatieproblemen en ziekte.
In 41% van de aanmeldingen is er na het eerste contact met Arts in Nood geen verdere opvolging nodig en kan de projectcoördinator telefonisch of na een afspraak een gepaste oplossing of een gerichte doorverwijzing bieden (bijvoorbeeld naar een relatietherapeut, een fiscalist of een bemiddelaar). In 44% van de aanmeldingen vraagt de arts om een gesprek met een vertrouwensarts.
Structurele oorzaken
Arts in Nood wordt herhaaldelijk met terugkerende problemen geconfronteerd bij een aanmelding door een hulpbehoevende arts waarop het op zijn eentje geen afdoende oplossing kan bieden.
a.
Te grote werkdruk door een gebrek aan artsen in bepaalde regio’s of specialismen. Dit leidt tot overbelasting bij de betrokken artsen, waarvoor niet direct een oplossing kan worden geboden. Gevolg: de aangemelde arts ziet geen andere oplossing dan door te werken tot hij/zij er letterlijk bij neervalt. Dit verergert de al nijpende situatie bij de overige collega’s nog. Nieuwe collega’s aantrekken in zo’n precaire werksituatie is zeer moeilijk.
b.
Hiermee samenhangend: het ontbreken van (een pool van) vervangartsen die het werk van een collega bij tijdelijke uitval door ziekte kunnen overnemen, wat maakt dat de bezorgdheid van de arts over de continuïteit van de zorg voor zijn patiënten als een belangrijke bijkomende psychische belasting wordt ervaren.
c.
De onderfinanciering van de ziekenhuizen aan wie artsen verplicht een deel van hun inkomsten afstaan. Dit legt een enorme druk bij arts-specialisten om zoveel mogelijk prestaties te leveren.
d.
De enorme administratieve last die artsen weghoudt van de essentie en hun belangrijkste energiebron, met name. (contact met) hun patiënten. Het menselijke aspect moet onderdoen voor rendabiliteit en controle via een overmaat aan opgelegde procedures. De waarden van de arts en zijn zingeving worden hierdoor onderuit gehaald.
e.
Zingeving (of een gebrek eraan) is ook een sleutelwoord voor Belgische arbeidsartsen en verzekeringsartsen. Bij Arts in Nood registreren we dat arbeidsartsen, controleartsen en verzekeringsartsen door hun collega’s vaak niet naar waarde geschat worden en ook patiënten zien hen vaak niet graag komen. De negatieve impact van een gebrek aan erkenning op de mentale veerkracht en motivatie van deze artsen mag niet worden onderschat.
f.
Conflicten of pesterijen binnen associaties, vaak wegens een verschillende visie op de balans werk-privé. Vooral jongere artsen willen meer in hun leven dan enkel ‘arts zijn’.
g.
Veeleisendheid en ongeduld van steeds meer patiënten die op hun wenken wensen te worden bediend.
h.
Zware belasting bij artsen in opleiding of stagiairs, niet-weten bij wie ze hiermee terecht kunnen uit angst om hun toekomst in diskrediet te brengen als ze zouden toegeven dat het hun teveel wordt. Gemelde redenen voor deze hoge fysieke en mentale belasting zijn onder andere: een groot aantal wachtdiensten zonder inhaalrust, gebrek aan empathie vanwege residentiële artsen, gebrek aan kennisoverdracht door te hoge werkdruk bij de opleiders, te grote verantwoordelijkheid doordat ze ingezet worden om het residentieel personeelstekort op te vangen.
Arts in Nood wil in de nabije toekomst verdergaan met sensibilisering en preventie. Huisartsenkringen, artsen in ziekenhuizen, medische studenten en assistenten, professoren etc. kunnen op Arts in Nood een beroep doen om uiteenzettingen te komen geven. Samen met andere organisaties van artsen wordt gekeken hoe de krachten kunnen worden gebundeld met eenzelfde doel: het welzijn van de arts bevorderen en hem/haar zijn recht op zelfzorg teruggeven. De eerste stappen zijn gezet, er is nog een lange weg te gaan.
Referenties:
1.
Leslie Kane MA. Medscape National Physician Burnout & Suicide Report 2020, Medscape, January 15, 2020
2.
Thomson, et al., 2001:Challenge of culture, conscience and contract to general practitioner’s care of their own health: qualitative study. BMJ;323:728-31
3.
Jean E. Wallace, Jane B. Lemaire, William A. Ghali (2009) Physician wellness: a missing quality indicator, Lancet 2009; 374:1714-21
4.
Maria Panagioti, PhD et al., 2018: Association Between Physician Burnout and Patient Safety, Professionalism, and Patient Satisfaction – doi:10.1001/jamainternmed.2018.3713
Arts in Nood
Arts In Nood is een initiatief van en wordt gefinancierd door de nationale raad van de Belgische Orde der artsen. Arts In Nood richt zich tot artsen (ook artsen in opleiding en studenten in hun stagejaren) die worden geconfronteerd met psychische problemen in de meest ruime zin. Enerzijds is Arts In Nood een hulpplatform dat artsen met psychische problemen in alle vertrouwelijkheid ondersteunt en begeleidt naar professionele hulp. Anderzijds wil Arts In Nood ook een kenniscentrum zijn en sensibiliserend en preventief werken samen met alle belanghebbenden op dit terrein.
