De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)³ heeft op 6 oktober 2021 de ziekte ‘post covid-19 condition‘ gedefinieerd als een conditie die voorkomt bij individuen met en voorgeschiedenis van waarschijnlijke of bevestigde SARS-CoV-2infectie, meestal 3 maanden na het begin van covid-19 met symptomen die tenminste 2 maanden aanhouden en die niet door een alternatieve diagnose verklaard kunnen worden. Veelvoorkomende symptomen zijn vermoeidheid, dyspnoe, minder goed ruiken, cognitieve dysfunctie, maar ook andere symptomen. Symptomen hebben meestal een impact op het dagelijks functioneren. Symptomen kunnen ontstaan na initieel herstel van een acute covid-19-episode of persisteren na de initiële ziekte. Symptomen kunnen over de tijd fluctueren.³ Long covid wordt in de internationale literatuur ‘PASC’ genoemd: Post-Acute Sequelae of SARS-CoV-2 Infection. Long covid meta-analyses dateren van begin 2021 en hanteren termijnen voor de definitie van long covid van 2-24 weken.^4,5 Long covid wordt bij 4,7-80 procent van de patiënten beschreven. Als meestvoorkomende symptomen worden genoemd pijn in/op de borst, vermoeidheid, dyspnoe, hoesten en sputum opgeven, minder goed ruiken, hoofdpijn, cognitieve en geheugenproblematiek (brain fog), artralgie, slaapproblemen, spierpijn en functionele beperkingen. Risicofactoren zijn oudere leeftijd, vrouwelijk geslacht, ernstig ziek in de acute fase, hoge co-morbiditeit, ziekenhuisopname en zuurstoftoediening in de acute fase. Ook astma en een verhoogde BMI lijken vaker geassocieerd met langdurige klachten.⁶ Zo’n 10 procent van de covidpatiënten houdt langer dan 3 maanden klachten.⁷ Uit een studie van een grote Nederlandse arbodienst komt naar voren dat een op de vijf medewerkers met langdurige covid-19 na 300 dagen nog steeds niet is hersteld. Van 3930 werknemers die verzuimden wegens covid-19 was de mediane verzuimduur 84 dagen (12 weken).⁸

Ziet een bedrijfsarts een medewerker met langer dan 12 weken bestaande covidgerelateerde klachten, dan heeft de bedrijfsarts vier taken. Ten eerste registreert de bedrijfsarts dat er sprake is van long covid in het medisch dossier van de medewerker. Sinds 5 januari 2022 heeft het UWV, samen met het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (NCvB) een nieuwe registratiecode voor langdurige covidklachten vastgesteld: CAS-code R606 long covid. Bij het eerste consult is de diagnose covid-19 al geregistreerd (CAS-code R605) in het medisch dossier. Na 12 weken komt daar dus een extra diagnose-code bij.² Ten tweede is het belangrijk dat de bedrijfsarts op de hoogte is van de huidige stand van de wetenschap wat betreft de behandeling van long covid. Denk hierbij aan de leidraad van de NVAB, NHG-standaard en FMS-leidraden. Hij checkt of de werknemer de aangewezen behandeling krijgt. Zo niet, dan overlegt de bedrijfsarts met de huisarts over verwijzing naar bijvoorbeeld een covid-nazorgpoli in grote perifere of academische centra of naar multidisciplinaire revalidatie. Ten derde begeleidt de bedrijfsarts de medewerker in de herstart en opbouw in het werkproces. Met name vermoeidheid en cognitieve problemen zorgen voor uitdagingen. Voortschrijdend inzicht, updates van leidraden en webinars leren ons dat revalidatieartsen parallellen maken met het herstel na niet-aangeboren hersenletsel. De prognose lijkt gunstig, als met kleine stapjes de belasting wordt opgebouwd.

Ten vierde maakt de bedrijfsarts een afweging of er sprake is van een beroepsziekte. Zo ja, dan meldt de bedrijfsarts dit (anoniem) bij het NCvB. Het NCvB registreert beroepsziekten anoniem voor preventieve beleidsdoeleinden. In Nederland is geen compensatiesysteem voor beroepsziekten, in tegenstelling tot andere landen.

Er moet voldaan worden aan de long-coviddefinitie van het NCvB: Aanhoudende klachten en symptomen die na meer dan 12 weken na de initiële bevestigde of mogelijke/waarschijnlijke covid-19-besmetting aanwezig zijn of ontstaan.²

Daarnaast kan er sprake zijn van 2 situaties²:

*Als nauwe contacten worden beschouwd: Personen die in totaal (binnen 24 uur) langer dan 15 minuten op minder dan 1,5 meter afstand contact hadden met de bevestigde persoon tijdens diens besmettelijke periode; Personen die een melding vanuit de Corona Melder-app hebben gekregen; Personen die korter dan 15 minuten aan een hoog risico hebben blootgestaan (bijvoorbeeld in het gezicht hoesten, of direct fysiek contact).

Voor het melden van long covid als beroepsziekte wordt het 6 stappenplan van de NCvB²gevolgd.

Stap 1. Vaststellen van de aandoening: meer dan 12 weken symptomen van covid-19 (diverse klachten zoals bovenbeschreven) waarbij de diagnose hetzij bevestigd is door een PCR-test of serologie, hetzij dat er een eerdere beroepsziektemelding van covid-19 is gedaan.

Stap 2: Vaststellen van de relatie met werk. De relatie met werk moet zijn vastgesteld, met andere woorden: de besmetting moet op het werk hebben plaatsgevonden. Volgens het bron- en contactonderzoek van de GGD vindt ongeveer 5 procent van de besmettingen plaats op en tijdens het werk (data 6 december 2021). In 2020 werden data over de werksetting nog niet als zodanig vermeld door het RIVM en was dit percentage vermoedelijk veel hoger.

Stap 3. Vaststellen van de blootstelling in het werk. De blootstelling aan het coronavirus in het werk moet zijn vastgesteld: de bron van de infectie moet bekend zijn. Er moet sprake zijn geweest van (onbeschermd) contact met een SARS-CoV-2-positiefgeteste persoon (patiënt/cliënt/collega) in het werk of tijdens werkzaamheden, waarbij er aansluitend binnen 2 -14 dagen (gemiddeld 5-6 dagen) sprake was van een positieve coronatest.

Stap 4. Nagaan van andere mogelijkheden en de rol van de individuele gevoeligheid. Zijn er andere verklaringen mogelijk? SARS-CoV-2 is een nieuw virus en er bestaat nog geen algemene immuniteit. Uit wetenschappelijk onderzoek bleek dat in de zomer van 2021 bij circa 65 procent van de Nederlandse bevolking antistoffen konden worden aangetoond. Aangezien mensen voordat zij klachten ontwikkelen besmettelijk kunnen zijn, kan besmetting in vele situaties voorkomen, ook in de privésituatie.

Stap 5. Concluderen en melden. Ga naar beroepsziekten.nl, klik op ‘beroepsziekte melden’. Klik op ‘inloggen’ of maak een profiel aan onder ‘registreren melder’. Ga vervolgens naar ‘invoeren melding’ en beantwoordt de 12 vragen. Raadpleeg hierbij de registratierichtlijn per ziektebeeld, via de bijgevoegde link in het meldformulier.

Stap 6. Preventieve maatregelen en interventies inzetten en evalueren. Preventieve maatregelen zijn gebaseerd op het vermijden van contact met het virus door middel van het houden van voldoende afstand, goed ventileren en persoonlijke beschermingsmiddelen.

De symptomen van long covid kunnen zoals gezegd heel divers zijn. Ook kan er sprake zijn van co-morbiditeit, wat het moeilijker maakt om af te wegen of de klachten ook daadwerkelijk aan long covid toe te schrijven zijn.

Hoe toon je aan dat er blootstelling in de werksituatie is geweest en dat de besmetting op het werk heeft plaatsgevonden?

Is er twijfel over deze zaken? Dan is het zaak om een medische expertise te laten doen door een klinisch arbeidsgeneeskundige met long covid als speciaal aandachtsgebied, zodat vastgesteld kan worden of er inderdaad sprake is van een beroepsziekte.

Voor het aanvragen van een arbeidsongeschiktheidsuitkering (WIA-aanvraag) en in het licht van het beoogde fonds ter tegemoetkoming van zorgmedewerkers met long-covid-klachten, is het van het grootste belang dat de afweging of er sprake is van een beroepsziekte zorgvuldig en deskundig wordt onderbouwd. De klinisch arbeidsgeneeskundigen en longarts van het Nederlands Centrum voor Klinische Arbeidsgeneeskunde (NCKA) hebben hiervoor een speciaal protocol ontwikkeld.¹⁰