Alcoholgebruik werd bevraagd met de vragenlijst AUDIT-C (Alcohol Use Disorders Identification-Consumption test). AUDIT-C omvat de eerste drie vragen (frequentie, omvang en bingedrinken) van de AUDIT-10, een vragenlijst om naar problematisch alcoholgebruik te screenen. Het gebruik van andere drugs werd ook bevraagd. Werkgerelateerde effecten werden gedefinieerd als kortetermijngevolgen zoals te laat komen en arbeidsongevallen.

De schriftelijke vragenlijst werd in het voorjaar van 2016 anoniem afgenomen bij werknemers die in de wachtzaal zaten voorafgaand aan een preventief medisch onderzoek bij de arbeidsarts. De keuze van de locatie van afname werd bepaald door het vertrouwelijk en veilig karakter ervan, maar had verder geen verband met het medisch onderzoek zelf.

De respons was erg hoog: 5367 werknemers (96%) uit tien bedrijfssectoren zowel in Vlaanderen als Franstalig België namen deel. 83,1% van de respondenten consumeerde het voorbije jaar ooit alcohol, significant meer onder Vlaamse, mannelijke, hoger opgeleide en jonge werknemers (≤35 jaar), en werknemers uit de bouw. Van de laatstejaars gebruikers dronk 37,1% minstens 2 à 3 keer per week; 24% dronk gemiddeld 3 à 4 standaard glazen op de dagen waarop gedronken werd, significant hoger bij jonge respondenten (≤35 jaar), mannen en lager opgeleide werknemers, en werknemers uit de horeca-, bouw- en industriesector. Tot slot dronk 22,7% van de werknemers minstens 1 keer per maand binge (≥ 6 standaardglazen per gelegenheid). Bingedrinken kwam vooral voor bij jongere, mannelijke werknemers en bij alleenstaanden.

Van de laatstejaars drinkers heeft 39,1% een indicatie van probleemdrinken, gebaseerd op de AUDIT-C-score, significant meer bij hoger opgeleide werknemers, mannen en werknemers jonger dan 36 jaar. In de bouwsector vertoonde 51,6% van de drinkers een dergelijke vorm van probleemdrinken. (zie figuur 1).

Cannabis (7,4%) is veruit de meest gebruikte illegale drug, naast cocaïne (1,4%), xtc (1,1%) en speed (0,6%). Illegale drugs worden significant meer gebruikt door mannelijke werknemers, jonger dan 36 jaar, en door alleenstaanden. Verder gaf 11,3% van de respondenten aan het afgelopen jaar voorgeschreven medicatie te hebben gebruikt voor niet-medische redenen. Ten slotte slikte 9,3% slaapmiddelen en bijna 8% antidepressiva. Kalmeermiddelen werden door 5,5% van de (vooral vrouwelijke) werknemers ingenomen.

Werknemers die zich meer gewaardeerd voelen door hun leidinggevende, die in het algemeen tevreden zijn met hun werk, en een voldoende afwisselend werk hebben, slikken significant minder psychofarmaca.

Van de respondenten geeft 12,2% aan door eigen alcoholgebruik negatieve effecten op het werk te ervaren: onregelmatig presteren (5,1%), te laat komen op het werk (4,7%), conflicten met collega’s (3%), afwezigheid op het werk (te dronken om te gaan werken, kater: 2,6%), ongeval op het werk (1,4%), sancties van werkgever (0,9%) en ongeval op weg van en naar het werk (0,6%). Werknemers met een indicatie van problematisch drinken (AUDIT-C-score) hebben bijna 4 keer meer kans op werkgerelateerde gevolgen (OR 3.6; CI 2.86-4.60; p<0,001). Van de effectieve druggebruikers (n=403) ervaarde 15,2% het afgelopen jaar ooit zelf negatieve effecten. Bij laatstejaars gebruikers van psychofarmaca (n=820) was dat 17,6%. Respondenten die meer dan maandelijks cannabis gebruikten, hadden bijna 6 keer meer kans op gevolgen op het werk (OR 5.8; CI 2.87-11.84; p<0,001). Ook een laag niveau van welbevinden verhoogde deze kans, weliswaar enkel bij gebruikers van psychofarmaca (OR 2.3, CI 1.10-4.91; p<0,001).

In deze studie is zelf gerapporteerd middelengebruik geassocieerd met kortetermijneffecten op het werk. Een alcohol- en drugbeleid op maat van de sector of het bedrijf is daarom aangewezen, met focus op preventie en vroegtijdige detectie, en op het mentaal welbevinden van werknemers. Tot slot dient het psychofarmacagebruik voor niet-medische doeleinden opgevolgd te worden.

Het onderzoek werd uitgevoerd door Marie-Claire Lambrechts en prof. dr. Lode Godderis KU Leuven, Omgeving en Gezondheid. Marie-Claire Lambrechts is tevens coördinator sector arbeid van het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD). Lode Godderis is directeur Kennis, Informatie en Onderzoek bij IDEWE. Dr. Lieve Vandersmissen (IDEWE) werkte mee aan de verzameling en analyse van de resultaten.