'Alleen een piepend wiel krijgt olie.' Dit oud-Hollands gezegde betekent zoveel als: je krijgt alleen aandacht als je erom vraagt. Maar er valt ook een tweede betekenis aan te ontlenen. Namelijk, pas wanneer geluid als storend wordt ervaren, komt men in actie. In menig werkomgeving blijkt echter dat werknemers en werkgevers niet tijdig in actie komen om storend of hinderlijk geluid aan te pakken.
Blijkbaar is er een drempel om hinderlijk geluid bespreekbaar te maken of wordt er onvoldoende urgentie aan toegekend. De urgentie valt echter niet te overschatten. Zo vertelt Sophia Kramer, neuropsycholoog en hoogleraar auditief functioneren aan het Amsterdam UMC, in een interview in Trouw: ‘Hoewel we luisteren met onze oren, is het brein essentieel bij de informatieverwerking. Daarvoor gebruiken we de cognitieve functies als werkgeheugen, aandacht en taalvaardigheid. Vooral bij veel omgevingsgeluid, dient een deel van die hersencapaciteit om informatie die je niet goed verstaat aan te vullen’. Een omgeving zonder onnodig storend of hinderlijk geluid leidt dus tot minder belasting van onze hersencapaciteit en daardoor tot minder vermoeidheid en een betere kwaliteit van leven. Organisaties die maatregelen treffen om hinderlijk geluid te reduceren bieden hun werknemers een gezondere werkomgeving met een lagere psychosociale arbeidsbelasting, hetgeen zal resulteren in minder verzuim. Bedrijfsartsen spelen een cruciale rol in de bewustwording van hinderlijk geluid op de werkvloer. Door ongevraagd zowel werknemers als werkgevers te adviseren ten aanzien van interventies en gedragsaanpassingen. Dit illustreren wij met een praktijkvoorbeeld.
Casus anesthesiemedewerker
Een anesthesiemedewerker werkzaam op meerdere ziekenhuislocaties ervaart sinds enige tijd vermoeidheid en concentratieproblemen aan het einde van haar werkdag. Het is haar opgevallen dat zij op één locatie meer klachten ervaart dan op de andere. Meerdere medewerkers op deze plek ervaren klachten en het vermoeden is ontstaan dat er een relatie is met het geluid of de akoestiek in de betreffende ruimtes. De werkgever laat een werkplekonderzoek verrichten met specifieke aandacht voor geluid. Het gemeten geluidsniveau is echter op alle locaties lager dan 80 dB. Vanuit arbeidshygiënegedachte zou de eerste stap zijn de geluidsbron te elimineren of te isoleren. Echter, omdat er op deze afdeling niet één duidelijk aanwijsbare geluidsbron is, is er geen kant-en-klare oplossing voorhanden.
Op advies van de bedrijfsarts vraagt de werkgever daarom een geavanceerd geluidsonderzoek aan. Hierbij worden, met behulp van een geluidscamera, geluidslekkages opgespoord en resonanties in beeld gebracht. Daarnaast worden werkprocessen en bewegingen van medewerkers op de werkplek geobserveerd en worden HR-medewerkers en leidinggevenden geïnterviewd. Tot slot worden medewerkers uitgenodigd een vragenlijst in te vullen waarmee inzicht verkregen wordt in de geluidsbeleving. De geavanceerde geluidsmetingen en observaties van de geluidsspecialist op de werkplek worden gecombineerd met de scores op de vragenlijsten. Een geavanceerd geluidsonderzoek is welbeschouwd een verdieping van de RisicoInventarisatie en Evaluatie (RI&E). Uit het onderzoek op deze ziekenhuisafdeling kwam naar voren dat de spreekkamers een kier van bijna 3 centimeter hebben naar de wachtruimte en dat de plafondplaten nauwelijks een akoestische absorptiewaarde hebben. Daarnaast zijn er veel harde en gladde materialen gebruikt zoals glas en laminaat voor de inrichting. De leidinggevende, HR-adviseur en medewerkers op deze afdeling ontvingen een rapport met praktische handvatten om een gezonde geluidsomgeving te creëren.
Daarnaast is er door de geluidsspecialist een lezing gegeven aan het team om bewustwording van de invloed van hinderlijk geluid op gezondheid te creëren.
Gecombineerd met de ontvangen informatie kon het team gaan nadenken over praktische oplossingen. Per locatie werden afspraken gemaakt over de manier van communiceren waardoor het dagelijks werk minder vermoeiend werd. Voorbeelden hiervan zijn afspraken over vergaderhygiëne, goede akoestiek bij online vergaderingen, het belang van pauzes, goed licht et cetera. Het effect van het geavanceerd geluidsonderzoek en de hieruit voortgekomen interventies op deze werkplek was dat werknemers minder vermoeidheidsklachten ervaarden dankzij een betere geluidsomgeving. Daarnaast is een werkcultuur ontstaan waarin werknemers zich vrijer voelen om hinderlijk geluid bespreekbaar te maken en is er minder schaamte over slechthorendheid of overgevoeligheid voor geluid.
Geluidsschade versus geluidshinder
Zoals in de inleiding benoemd spelen bedrijfsartsen een cruciale rol in het agenderen van hinderlijk geluid op de werkvloer. Bedrijfsartsen kunnen dit bewerkstelligen door actief betrokken te zijn bij de uitvoering van de RI&E. Bij RI&E’s ligt de focus bij het identificeren van geluidsrisico’s namelijk nog enkel op preventie van lawaaislechthorendheid en niet op preventie van de schadelijke effecten van geluidshinder. Preventie van geluidsschade wordt beschreven in de multidisciplinaire Richtlijn preventie beroepsslechthorendheid (NVAB, 2006). Doel van deze richtlijn is de werknemer te beschermen tegen schadelijk geluid door bronaanpak en als dat niet verder mogelijk is andere maatregelen en gezondheidsbewaking. Er is echter geen richtlijn ‘Preventie van gezondheidsschade door geluidshinder’. Wel geeft de NVAB-richtlijn slechthorendheid en tinnitus (NVAB, 2020) handvatten voor problemen met geluidshinder per individu. Het gaat dus bij hinderlijk geluid niet primair om gemeten geluidsniveaus, maar over de inhoud van het geluid en de verstorende werking hiervan. Directe effecten op werknemers kunnen bestaan uit concentratieproblemen, vermoeidheid, slechte spraakverstaanbaarheid, onvoldoende privacy en schrikreacties. Op de lange termijn kunnen spanningsklachten en surmenage/burn-out, slaapproblemen, cardiovasculaire- en psychofysiologische effecten en veranderingen in sociaal gedrag ontstaan. De impact van een ongezonde geluidsomgeving zien we terug in een verlaagde arbeidsproductiviteit en een hoog ziekteverzuim. En er is een verhoogd risico op fouten. Dit effect is nog groter voor mensen met een verminderd gehoor, tinnitus of overgevoeligheid voor geluid.
Bij een gezonde geluidsomgeving gaat het dus niet alleen om de afwezigheid van hard geluid (meer dan 80 decibel), maar vooral om het zoveel mogelijk reduceren van hinderlijke geluiden. De mate waarin geluid als hinderlijk wordt ervaren, wordt ook wel geluidsbeleving genoemd. Geluidsbeleving wordt bepaald door zowel interne (persoonlijke) als externe factoren. Bij persoonlijke factoren kan men denken aan gevoeligheid voor bepaalde geluiden of combinaties van geluiden, al of niet in aanwezigheid van tinnitus of slechthorendheid. Personen met een verhoogde gevoeligheid moeten vaak meer inspanning leveren om goed te kunnen luisteren of de concentratie vast te houden. Bij externe factoren gaat het voornamelijk om de akoestiek en de richting van de geluidsbron. Hier is vaak met eenvoudige aanpassingen verbetering in aan te brengen.
Dimensies van geluidsbeleving
Als we verder inzoomen kunnen we geluidsbeleving onderscheiden in acht dimensies (figuur 1). De zogeheten ‘structuur van de beleving’ kent twee hoofdassen. De horizontale as loopt van ‘onplezierig’ naar ‘plezierig’; de verticale van ‘druk’ naar ‘stil’. In het centrum bevindt zich een neutrale vorm van beleving. Vaak wordt een cirkel van stemmingen weergegeven. Die gaat van stil tegen de klok in naar rustig, plezierig, levendig, druk, chaotisch, onplezierig en saai. In alle gevallen is er een logische relatie met zowel veiligheid als hoe moeilijk of gemakkelijk de geluiden te interpreteren zijn.
Impact op arbeidsparticipatie
Hinderlijk geluid wordt bewust of onbewust verwerkt en heeft een grote invloed op kwaliteit van leven en arbeidsparticipatie. Uit een lopend onderzoek van Hoormij∙NVVS blijkt dat 80 procent van de werknemers hinderlijk geluid ervaart op de werkvloer (stichtinghoormij.nl).
Bekende voorbeelden hiervan zijn het werken in kantoortuinen, onderwijzers die voor een drukke klas staan, callcentermedewerkers en online-vergaderingen waarbij deelnemers soms slecht verstaanbaar zijn door technische problemen, slechte akoestiek of achtergrondgeluid. Hinderlijk geluid kan bovendien de kans op een (arbeids)ongeval vergroten. Onderzoekers aan de Yale University vonden een verhoogde kans op een (arbeids)ongeval van 25 procent bij werknemers die slechthorend zijn en/of leiden aan tinnitus. Volgens de onderzoekers leveren de resultaten van het onderzoek bewijs dat tinnitus in combinatie met een hoogtonig gehoorverlies een belangrijke risicofactor vormt voor werknemers, vooral voor hen die in een ongezonde geluidsomgeving werken.2
Gehoorverlies heeft grote gevolgen voor het sociale leven, het gevoel van veiligheid en de prestaties op de werkvloer. Niet zelden zijn mensen geneigd om gehoorproblemen in eerste instantie te ontkennen. Sommige mensen schamen zich voor het hoortoestel dat, net als een leesbril, dikwijls wordt geassocieerd met ouderdom. Anderen schamen zich voor het feit dat ze regelmatig iets na moeten vragen; een diepgewortelde angst om dom over te komen. De oplossing ‘doen alsof het wel goed verstaan is’ wordt – in sommige gevallen onbewust – gehanteerd wat vervolgens weer stress oplevert. Onderzoekers van Amsterdam UMC en de Vrije Universiteit doen momenteel onderzoek naar de invloed van gehoorverlies op vermoeidheid en de mate van stress die iemand ervaart in het dagelijks leven.3
Concluderend zijn er talrijke aanknopingspunten om de invloed van hinderlijk geluid op werknemers te reduceren en werknemers met een verhoogde gevoeligheid te beschermen. Hierbij dient men specifiek, maar niet uitsluitend, de aandacht te vestigen op behoud van arbeidsparticipatie onder werknemers met een verhoogde gevoeligheid voor geluid of een auditieve beperking.4 Enige haast is hierbij geboden. Immers, door de verhoging van de AOW-leeftijd in Nederland zullen er steeds meer oudere werknemers zijn op de arbeidsmarkt en dus ook meer ouderdomsslechthorendheid. Zonder adequate geluidsinterventies zullen er meer problemen met duurzame inzetbaarheid en arbeidsparticipatie ontstaan.
Conclusie: mooie kans bedrijfsarts
Er is nog onvoldoende aandacht voor de impact van hinderlijk geluid op de gezondheid van werknemers en arbeidsproductiviteit. Vermoeidheid door hinderlijk geluid op de werkplek en slechte akoestiek moet beter worden herkend. Voor bedrijfsartsen ligt hier een mooie kans om hun rol als adviseur op het gebied van preventie invulling te geven en zo de gezondheid van werknemers te bevorderen. Er is geen specifieke kennis vereist, vaak volstaat een goede arbeidsanamnese om problemen met het gehoor en de geluidsomgeving in kaart te brengen. Zijn er signalen van een ongezonde geluidsomgeving op de werkplek of een populatie met een verhoogde gevoeligheid dan kan de bedrijfsarts in samenwerking met de arbeidshygiënist adviseren over nadere geluidsonderzoeken en interventies. Wij nodigen bedrijfsartsen uit werknemers die op het (preventief) spreekuur komen met vermoeidheid de juiste vragen te stellen en laagdrempelig werkplekonderzoeken uit te (laten) voeren, eventueel aangevuld met een verdiepende RI&E.
Judith Veen is founder van Heart2Hear, geluidsspecialist en bestuurslid van klankbord.nu judith.veen@heart2hear.nl
Arne Koole is zelfstandig bedrijfsarts en met zijn achtergrond in keel-neus-oorheelkunde, hyperbare- en duikersgeneeskunde bijzonder geïnteresseerd in gehoorproblemen, arne.koole@wellbe.work
Event op 21 april
Stichting Klankbord is een collectief van individuen en organisaties betrokken bij geluid of geluidsproblematiek. Door middel van kennisdeling, benadering van en dialoog met geïnteresseerden wordt getracht geluid meer te laten leven onder de bevolking. De doelstelling is dat de aandacht voor geluid zal toenemen, en het omgaan met – of streven naar oplossingen voor – geluidsproblemen hoog op de maatschappelijke en politieke agenda komt te staan. Stichting Klankbord heeft voor 21 april het event Gezonde geluidsomgeving werkt! op de planning staan. Zie klankbord.nu |
Referenties
1. Bosch KAM van den, Welch D, Andringa TC. The evolution of soundscape appraisal through enactive cognition. Frontiers in Psychology 9, 1-11 (2018).
2. Does tinnitus, hearing asymmetry, or hearing loss predispose to occupational injury risk? International Journal of Audiology; February 2015, Vol. 54, No. S1, pages S30-S36.
3. amsterdamumc.org/nl/vandaag/onderzoek-naar-stress-bij-slechthorenden.htm
4. Employees with hearing impairment. A qualitative study exploring managers’ experiences. Disability and Rehabilitation; 2020, Vol. 42, No. 13, 1855-1862.
