In de periode 2010-2017 zijn ongeveer 1,6 miljoen sociaal-medische beoordelingen gedaan door UWV-(verzekerings)artsen.1 Elke rechtstreeks belanghebbende kan naar aanleiding van elk onderzoek of elke beoordeling door een verzekeringsarts een klacht indienen bij een regionaal tuchtcollege (RTC). Klagen kan tot 10 jaar na het voorval waarover wordt geklaagd.

Onder rechtstreeks belanghebbenden worden verstaan de cliënt zelf of diens ouders of andere familieleden, diens partner, diens wettelijk vertegenwoordiger(s) of een collega van een zorgverlener.2 Andere mogelijke klagers zijn de (hoofd)inspecteur voor de gezondheidszorg of een opdrachtgever of werkgever van de verweerder.3

Het medisch tuchtrecht heeft tot doel de kwaliteit van de beroepsbeoefening op peil te houden. Door de tuchtrechtspraak worden de normen van het professionele handelen verduidelijkt en aangescherpt. Daarnaast kunnen disfunctionerende beroepsbeoefenaren worden gecorrigeerd en zo nodig van de beroepsuitoefening worden uitgesloten.4 Individuele genoegdoening of straffen is uitdrukkelijk niet het primaire doel van het tuchtrecht. Desondanks overheerst voor verweerders vaak wel het gevoel van straf. De tuchtprocedure wordt door verweerders omschreven als een als zeer negatieve ervaring. Verweerders geven aan dat zij zich ‘aangevallen’, ‘machteloos’, ‘boos’ en ‘gecriminaliseerd’ voelen.5

Zij hebben het gevoel dat ze moeten boeten voor hun vergissing en maken de vergelijking met een strafrechtelijke vervolging.6-8 Sommige verweerders voelen zich gedurende de procedure ‘schuldig tot het tegendeel is bewezen’. De lange doorlooptijd van een tuchtzaak zorgt er bovendien voor dat verweerders lange tijd in onzekerheid leven.

Een tuchtklacht kan ook gevolgen hebben voor de professionaliteit. Verweerders kunnen naar aanleiding van een tuchtklacht defensiever gedrag gaan vertonen.9 Er ontstaat de neiging om meer aanvullend onderzoek te doen, risicovolle patiënten te vermijden en iedere patiënt te zien als potentiële nieuwe klager. Ook voor de verzekeringsarts is het krijgen van een tuchtklacht vaak een ingrijpende gebeurtenis10, met een negatieve invloed op het psychisch en professioneel functioneren van de individuele arts tijdens de procedure.11

In het medisch tuchtrecht wordt een relatief open norm gehanteerd.12 Dat wil zeggen dat niet direct uit de wetstekst af te leiden is of een klacht gerechtvaardigd is of niet. Het tuchtcollege heeft daardoor per specifieke casus meer ruimte om de klacht te toetsen aan de actuele maatschappelijke en wetenschappelijke stand van zaken. Meer dan bijvoorbeeld de kantonrechter heeft bij het beoordelen van verkeersovertredingen. Als iemand door rood rijdt, begaat hij immers altijd een overtreding (gesloten norm). In de individuele patiëntenzorg hangt het maar net van de context af of met het handelen ook daadwerkelijk een norm wordt overschreden (kader Aderlaten).

De kosten van de medische tuchtrechtspraak worden betaald door het ministerie van VWS, behalve de kosten die klager en verweerder zelf maken voor eventuele juridische bijstand. Als de verweerder in dienst is van het UWV, en het voorval waarover wordt geklaagd in die hoedanigheid heeft plaatsgevonden, biedt en bekostigt de werkgever in beginsel alle benodigde juridische ondersteuning.

Omdat een beslissing van het tuchtcollege leerzaam kan zijn voor vakgenoten van de verweerder, kan het tuchtcollege besluiten om een beslissing geanonimiseerd te publiceren in de Staatcourant en/of aan te bieden aan vakbladen en tijdschriften. Alle uitspraken van de tuchtcolleges, gedaan na 01-01-2010, worden de dag na de uitspraak geanonimiseerd gepubliceerd op tuchtrecht.overheid.nl.

Dit onderzoek heeft als doel om tuchtzaken tegen UWV-verzekeringsartsen waarin tussen 1 januari 2010 en 31 december 2017 uitspraak is gedaan in kaart te brengen. Daarbij is gezocht naar antwoord op de volgende vragen:

Binnen het domein ‘gezondheidszorg’ werden op de website tuchtrecht.overheid.nl alle uitspraken bekeken die werden gedaan tussen 1 januari 2010 en 31 december 2017, op basis van de volgende zoektermen:

Vervolgens werden alle uitspraken geïncludeerd waarbij het uit de tekst van de uitspraak duidelijk werd dat verweerder werkzaam was bij UWV als (verzekerings)arts. In een aantal gevallen werd met bovenstaande zoekstrategie een uitspraak van het CTC gevonden, waarvan de originele uitspraak van het RTC ondanks het gericht aanpassen van de zoekstrategie onvindbaar bleef (n=36). Omdat de uitspraak van een RTC integraal wordt overgenomen in een uitspraak van het CTC, konden deze uitspraken van de RTC’s alsnog worden geïncludeerd.

Van de geïncludeerde uitspraken werden vervolgens de volgende kenmerken verzameld:

In de gevallen waarbij klacht in eerste instantie naar het verkeerde RTC was gestuurd, werd voor ‘datum klacht’ de datum aangehouden waarop het klaagschrift werd ontvangen door het juiste RTC. In de gevallen waarbij de klacht niet te herleiden was tot één specifieke datum of één specifiek voorval werd de laatste datum (spreekuurdatum of datum rapport) vóór het indienen van het klaagschrift aangehouden als ‘datum voorval’. Als alleen de maand of het jaartal van het voorval werd genoemd, werd de eerste dag van die maand of dat jaar aangehouden. Uitspraken waarin één cliënt over meerdere (verzekerings)artsen klaagde, bijvoorbeeld zowel de primaire arts als de B&B-arts, of zowel A(N)IOS als supervisor, werden als aparte uitspraken geregistreerd.

De klaagschriften van klagers worden niet volledig overgenomen in de uitspraken van de tuchtcolleges, maar zakelijk weergegeven. Dit weergeven gebeurt niet eenduidig. Soms is de weergave een korte zin, in andere uitspraken worden alle klachtonderdelen verkort opgesomd. Uit deze zakelijke weergave kon echter wel altijd de aard van de klacht of klachten opgemaakt worden.

De klachten werden na het doornemen van alle uitspraken door de onderzoeker onderverdeeld in de volgende klachtcategorieën (inclusief voorbeelden uit de uitspraken):

Soms werden klachten in containerbegrippen geformuleerd en niet nader omschreven (NNO). Deze containerklachten werden ondergebracht in een aparte categorie.

In de periode 01-01-2010 tot 31-12-2017 werden er 103 regionale tuchtrechtelijke uitspraken gevonden in zaken tegen (verzekerings)artsen werkzaam bij UWV. De klachten werden ingediend door 91 klagers. In 69 uitspraken betrof het een klacht tegen artsen werkzaam in het primaire proces, 34 keer werd er uitspraak gedaan in zaken tegen artsen werkzaam bij B&B.

De belangrijkste wetskaders waarbinnen werd geklaagd waren de WIA (39,8%) en de Ziektewet (ZW) (28,2%). In de 103 uitspraken werden 287 grieven genoteerd. Het meest werd geklaagd over onzorgvuldig medisch handelen en het verkeerd inschatten van de belastbaarheid, diagnose of prognose (tabel 2). Dit waren ook de grieven die het vaakst leidden tot een gegronde klacht (zie tabel 3). In 53 gevallen werd uitspraak gedaan na een zitting, 50 keer betrof het een raadkamerbesluit. In twee derde van de uitspraken werd een klacht ingediend binnen een jaar na het voorval waarover geklaagd werd, met een spreiding van 5 dagen tot bijna 7,5 jaar na dat voorval. Eenmaal werd een klacht na 11,5 jaar ingediend en daarom niet-ontvankelijk verklaard. De doorlooptijd van een zaak bij een RTC was gemiddeld 343 dagen, met een spreiding van 45 tot 760 dagen tussen het moment dat een klacht was ontvangen en een uitspraak werd gedaan door het RTC. Een beroepszaak had een gemiddelde doorlooptijd van 396 dagen, met een spreiding van 186 tot 681 dagen tussen de uitspraken van het RTC en het CTC.

Na toetsing door de RTC’s waren 18 klachten gegrond: er werd 2 keer geen maatregel opgelegd voor een gegronde klacht en 16 keer kreeg een arts een waarschuwing. In 55 van de 103 uitspraken werd beroep aangetekend tegen een uitspraak van een RTC, in vrijwel alle gevallen door de klager in eerste aanleg.

In 3 gevallen week het CTC af van de uitspraak van een RTC. In 1 uitspraak werd door zowel de verweerder als de klager in eerste aanleg beroep aangetekend, waarna een eerdere waarschuwing werd verzwaard naar een berisping. In 2 beroepszaken, aangetekend door klagers in eerste aanleg, kwam het CTC alsnog tot een gegrondverklaring van de klacht en werd vervolgens 1 keer geen maatregel opgelegd en kwam het 1 keer tot een waarschuwing. In de overige 52 beroepszaken werd de eerdere uitspraak van het RTC, door het CTC gehandhaafd.

Dit onderzoek had als doel om tuchtzaken tegen UWV-verzekeringsartsen waarin tussen 1 januari 2010 en 31 december 2017 uitspraak is gedaan in kaart te brengen. In deze periode werden 103 uitspraken gevonden die waren gedaan door de regionale tuchtcolleges, waarbij er in 20 zaken uiteindelijk sprake was van een gegronde klacht en er 17 keer een maatregel werd opgelegd.

Dit betekent dat gemiddeld ongeveer 2 UWV-(verzekerings)artsen per jaar worden geconfronteerd met een maatregel. Dit is frequenter dan gevonden werd bij eerdere onderzoeken over de periodes 1990 tot en met 199913 en mei 2004 tot en met oktober 2007.14 Daaruit bleek dat gemiddeld 1 UWV-(verzekerings)arts per jaar een maatregel kreeg.

Het meest werd geklaagd over onzorgvuldig medisch handelen en het maken van een verkeerde inschatting van de belastbaarheid, prognose of diagnose. Dit waren ook de grieven die het vaakst leidden tot een gegronde klacht.

Daarbij moet opgemerkt worden dat als er sprake was van een gegronde klacht over het maken van een verkeerde inschatting, er in meer dan de helft van de gevallen tegelijkertijd sprake was van een gegronde klacht over de zorgvuldigheid van het medisch handelen. Mogelijk houden deze twee grieven verband: op het moment dat het onderzoek onvoldoende zorgvuldig wordt verricht, is het risico op een onjuiste inschatting immers groter.

Dat de meeste klachten onzorgvuldig medisch handelen betroffen, komt overeen met eerder onderzoek.

Niet alle uitspraken van de RTC’s uit de periode 1 januari 2010 en 31 december 2017 werden met de gebruikte zoekstrategie gevonden. Dat blijkt uit het feit dat er 36 uitspraken van de RTC’s moesten worden gedestilleerd uit uitspraken van het CTC. Omdat deze uitspraken ook niet met een gerichte, aangepaste zoekstrategie boven water kwamen, is het aannemelijk dat er méér voor dit onderzoek relevante uitspraken zijn gedaan door de RTC’s en het CTC, dan in dit onderzoek zijn geïncludeerd.

Om in te kunnen schatten hoe incompleet de dataset is, werd gekeken naar de jaarverslagen van de tuchtcolleges van 2010 tot en met 2017. Uit deze jaarverslagen bleek dat er 2,68 keer zoveel klaagschriften tegen artsen (inclusief AIOS) binnen het specialisme Arbeid en gezondheid – verzekeringsgeneeskunde door de RTC’s waren afgehandeld in de periode 2010 t/m 2017, dan de 103 uitspraken die bij dit onderzoek werden gevonden. Hierbij moet opgemerkt worden dat ‘afgehandeld’ ook kan betekenen dat een klacht is ingetrokken en dus niet heeft geleid tot een uitspraak.

Daarnaast zijn er ook verzekeringsartsen werkzaam buiten het UWV, zoals bijvoorbeeld bij verzekeraars, de IND of als zelfstandige. Uitspraken gedaan in zaken tegen deze collega’s zijn niet geïncludeerd in dit onderzoek, maar worden in de jaarverslagen van de tuchtcolleges wel geteld onder de noemer specialist Arbeid en gezondheid – verzekeringsgeneeskunde. Anderzijds werken er bij het UWV ook artsen, die onder geen enkel of onder een ander specialisme zijn geregistreerd. Uitspraken gedaan in zaken tegen hen zijn juist wel geïncludeerd in dit onderzoek, waar het tuchtcollege deze collega’s niet zal hebben geteld onder de noemer specialist Arbeid en gezondheid – verzekeringsgeneeskunde’. Zodoende blijft onduidelijk hoeveel relevante uitspraken er precies missen, maar lijkt de hoeveelheid gevonden uitspraken wel grofweg van dezelfde orde van grootte als in de jaarverslagen van de tuchtcolleges wordt weergegeven. Een andere beperking van dit onderzoek is dat de klachten door één onderzoeker zijn onderverdeeld in klachtcategorieën. Het was sterker geweest als over deze indeling met een tweede en eventueel derde beoordelaar consensus was bereikt.

De kans op een tuchtklacht na een sociaalmedische beoordeling blijkt klein, ook al zouden de gegevens die ten grondslag liggen aan dit onderzoek niet compleet zijn. Als er eenmaal een tuchtklacht is ingediend en deze gedurende de procedure niet wordt ingetrokken, wordt uiteindelijk 80% ongegrond verklaard. Over de zorgvuldigheid van het verzekeringsgeneeskundig onderzoek en de inschatting van de belastbaarheid, diagnose of prognose wordt het meest geklaagd. Dit zijn ook de aspecten die het vaakst tot een gegrondverklaring van de klacht en een maatregel leidden.

Hierbij moet worden opgemerkt dat in het medisch tuchtrecht een relatief open norm wordt gehanteerd, wat wil zeggen dat niet direct uit de wetstekst is af te leiden of er een wettelijke norm is overschreden. Het is daarom onmogelijk om, ook na dit onderzoek, veel concretere aanbevelingen te doen dan ‘doe uw onderzoek zorgvuldig’ (waarbij de benodigde mate van zorgvuldigheid afhangt van de context), ‘onderbouw wat u stelt’ en ‘schrijf geen zaken op die u niet hebt gedaan’ (waarbij een waarschuwing voor het gebruik van standaardteksten op zijn plaats is; TGZRSGR:2016:5 & TGZREIN:2017:48). Hoewel weinig concreet, zijn dit eenvoudig te onthouden handvatten voor de dagelijkse praktijk.

Mijn dank gaat uit naar Joep van Eekelen, verzekeringsarts en lid-beroepsgenoot van het regionaal tuchtcollege in Den Haag, en Martijn Haentjens, verzekeringsarts voor hun begeleiding en feedback. Daarnaast bedank ik Anaika Schippers-Juergens, verzekeringsarts en jurist, voor de koffie-afspraak en het meedenken in de oriënterende fase van dit onderzoek.