30 apr 2024
Opslaan

Artikel bewaren

Je hebt een account nodig om artikelen in je profiel op te slaan

Login of Maak een account aan
Reacties0

Update richtlijn Depressie

Sietske Tamminga
Charlotte Geelen
Henk van der Molen
Het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (NCvB) heeft de registratierichtlijn Depressie als beroepsziekte geüpdatet.
© Dimco / AdobeStock
Blootstelling aan de volgende psychosociale risicofactoren in het werk kunnen leiden tot depressie als beroepsziekte:
  • Hoge werkdruk (de combinatie van hoge werkdruk en weinig controle);
  • Disbalans hoge inspanning gepaard met lage beloning;
  • Weinig taakautonomie (de controle die een werkende heeft over zijn/haar taken en/of het vermogen om aanwezige stressoren te beïnvloeden);
  • Onvoldoende steun collega’s;
  • Pesten.
Het ontstaan van een depressie is vaak het gevolg van een combinatie van biologische, sociale en psychische factoren. Beroepsgebonden wil zeggen dat de depressieve stoornis in overwegende mate veroorzaakt of uitgelokt is door belastende omstandigheden in het werk. Het meest kenmerkende symptoom van een depressieve stoornis is een verlaagde stemming die ofwel als somberheid of als onvermogen om plezier te beleven wordt ervaren. De prevalentie van depressie is rond de 9 procent in de algemene Nederlandse bevolking.1 Depressie kan in elk beroep vóórkomen, maar er zijn aanwijzingen dat hulpverleners een verhoogd risico lopen. De prevalentie van een depressie bij hulpverleners loopt uiteen van 15 tot 46 procent met een verhoogde prevalentie in crisistijd (zoals covid-19-pandemie).2,3
Er zijn aanwijzingen in de literatuur dat het hebben van betaald werk beschermt tegen depressie. Tegelijk blijkt ook dat risicofactoren in het werk kunnen bijdragen aan het ontstaan van een depressie.
Voor de update is een nieuwe literatuursearch verricht van juni 2013 tot en met mei 2022. Dit leverde zeven relevante systematische literatuurstudies op.4-10 Ten opzichte van de originele richtlijn zijn er enkele veranderingen in de indeling naar risicofactoren om uniformiteit te krijgen met de registratierichtlijn overspanning/burn-out.
Hieronder de registratierichtlijn Depressie als beroepsziekte volgens het zes-stappenplan van het NCvB.

Stap 1. Vaststellen aandoening

Voor het vaststellen van de diagnose depressie wordt de DSM-5 gebruikt (zie tabel 1). Differentiële diagnostiek: Bij depressie staat een verlaagde stemming centraal terwijl bij burn-out en overspanning een verlies van energie centraal staat. Terwijl beide symptomen bij beide aandoeningen voorkomen, verschillen de symptomen in intensiteit tussen beide aandoeningen.

Tabel 1: Klinische diagnostiek volgens DSM-5.

Diagnostische overwegingen
Klinische diagnostiek (DSM-5): Vijf (of meer) van de volgende symptomen zijn binnen dezelfde periode van twee weken aanwezig geweest en wijken af van het eerdere functioneren; minstens één van de symptomen is ofwel (1) een verlaagde stemming, ofwel (2) verlies van interesse of plezier.
A 1.
Verlaagde stemming, gedurende het grootste deel van de dag en bijna elke dag, zoals blijkt uit ofwel subjectieve mededelingen (bijvoorbeeld zich verdrietig, leeg of hopeloos voelen), ofwel observatie door anderen (bijvoorbeeld heeft tranen in de ogen).
2.
Duidelijk verminderd(e) interesse of plezier in alle of bijna alle activiteiten, gedurende het grootste deel van de dag, bijna elke dag (zoals blijkt uit een subjectieve beschrijving of observatie door anderen).
3.
Significant gewichtsverlies zonder dat dieet wordt gehouden, of gewichtstoename (bijvoorbeeld meer dan 5 procent van het lichaamsgewicht binnen één maand), of bijna elke dag een afgenomen of toegenomen eetlust.
4.
Insomnia of hypersomnia bijna elke dag.
5.
Psychomotorische agitatie of vertraging, bijna elke dag (waarneembaar door anderen, en niet alleen subjectieve gevoelens van rusteloosheid of geremd worden).
6.
Vermoeidheid of verlies van energie, bijna elke dag.
7.
Gevoelens van waardeloosheid of buitensporige of onterechte schuldgevoelens (die het karakter van een waan kunnen hebben) bijna elke dag (niet alleen zelfverwijt of schuldgevoel over het ziek zijn).
8.
Verminderd vermogen tot nadenken of concentreren, of besluiteloosheid, bijna elke dag (ofwel subjectief beschreven ofwel geobserveerd door anderen).
9.
Recidiverende gedachten aan de dood (niet alleen de vrees om dood te gaan), recidiverende suïcidegedachten zonder een specifiek plan of een suïcidepoging.
B
De symptomen veroorzaken klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in het sociale of beroepsmatige functioneren of in het functioneren op andere belangrijke terreinen.
C
De episode kan niet worden toegeschreven aan de fysiologische effecten van een middel of een somatische aandoening.
D
Het optreden van de depressieve episode kan niet worden verklaard door een schizoaffectieve stoornis, schizofrenie, een schizofreniforme stoornis, een waanstoornis of door een andere gespecificeerde of ongespecificeerde schizofreniespectrum- of andere psychotische stoornis.
E
Er heeft zich nooit een manische of hypomanische episode voorgedaan.

Stap 2. Vaststellen relatie met werk

Gebleken is dat een aantal factoren in het werk een bijdrage kan leveren aan het ontstaan van een depressie. Voor een aantal van deze factoren hebben we voldoende bewijs.

Ga uit van een relatie tussen de volgende factoren en depressie:
  • hoge werkdruk;
  • disbalans hoge inspanning gepaard met lage beloning;
  • weinig taakautonomie;
  • onvoldoende steun van collega’s;
  • pesten.

Voor een aantal factoren is minder bewijs. Ga uit van een mogelijke relatie tussen de volgende factoren en depressie:

  • emotionele taakeisen;
  • onvoldoende steun leidinggevende;
  • geweld;
  • procedurele onrechtvaardigheid;
  • relationele onrechtvaardigheid;
  • rol onduidelijkheid;
  • rolconflict;
  • werkonzekerheid;
  • nachtwerk;
  • seksueel grensoverschrijdend gedrag (op jonge leeftijd).

Stap 3. Vaststellen aard en niveau van oorzakelijke blootstelling

De benodigde duur, intensiteit en frequentie van de blootstelling is op basis van beschikbare literatuur niet te kwantificeren. Er is geen tijdsrelatie bekend.
Depressie draait om verlaagde stemming, burn-out om energie

Stap 4. Nagaan andere mogelijkheden en rol individuele gevoeligheid

Factoren buiten het werk: Het ontstaan van een depressie is vaak het gevolg van een combinatie van biologische, sociale en psychische factoren.

Ga daarom het volgende na:

  • Is er sprake van familiaire belasting?
  • Heeft iemand een andere ernstige ziekte (gehad)?
  • Is er sprake van middelengebruik?
  • Is er sprake van (pathologische) rouw?
  • Is er sprake van een life event? Een hulpmiddel om belastende gebeurtenissen uit het dagelijks leven in kaart te brengen is de Life Event Scale van Holmes en Rahe, zie bijlage 1 van het achtergronddocument behorend bij de registratierichtlijn.11
Predisponerende factoren: Individuele gevoeligheid dient meegewogen te worden in het oordeel van de bedrijfsarts over beroepsgebondenheid. Echter, bij voldoende blootstelling in het werk en eerder goed functioneren van betrokkene in het werk wordt geadviseerd de depressie als beroepsziekte te beschouwen.

Stap 5. Concluderen en melden

Het oordeel of de depressie een beroepsziekte is, is het professioneel oordeel van de bedrijfsarts. Laat de beslissing om al dan niet de depressie als beroepsziekte te melden afhangen van de intensiteit van de blootstelling en de weging van de factor(en) ten opzichte van factoren buiten het werk. Maak op basis hiervan als bedrijfsarts een professionele inschatting en afweging.

Stap 6. Preventieve maatregelen en interventies inzetten en evalueren

Een inventarisatie van de werkgerelateerde risicofactoren geeft inzicht om de werkgever en de werkende te kunnen adviseren over depressiepreventiebeleid en -interventies. De multidisciplinaire richtlijn Depressie voor bedrijfsartsen en verzekeringsartsen, 2016, noemt preventieve activiteiten.12 Op basis van nieuwe inzichten (zoals hierboven weergegeven) zijn er enkele wijzigingen ten opzichte van deze richtlijn. Verder zijn er ook adviezen te halen uit de NVAB-richtlijn Werk-privébalans.13

Casus 55-jarige sombere man

Op het spreekuur ziet de bedrijfsarts een 55-jarige sombere man die het niet meer zo ziet zitten. Hij is de laatste maand zeer vermoeid, lusteloos en heeft problemen met concentreren. Het leven zit al jaren niet mee, wisselende banen en zwaar fysiek werk.
Hij vroeg overplaatsing binnen het bedrijf. Dat ging aanvankelijk redelijk, maar de laatste tijd voelt hij zich buitengesloten en gepest. Gevolg is dat hij gewoon zijn werk doet, maar ook niet meer dan dat en ook geen aansluiting heeft met de jongere collega’s die nooit een praatje met hem maken. Nu heeft hij gehoord dat er plannen zijn dat hij moet gaan samenwerken met collega’s van andere werklocaties en dan ook moet rouleren tussen de diverse locaties. Hij weet niet hoe verder.
Stap 1: ja, depressie conform DSM-5, bevestigd door psycholoog.
Stap 2: ja, dat kan door werk komen: pesten, weinig taakautonomie, onvoldoende steun van collega’s.
Stap 3: Belangrijkste risicofactoren in werk: pesten, geen sociale steun collega’s en leidinggevende, weinig autonomie door dreigende organisatorische wijzigingen.
Stap 4: Wat sombere inborst en tegenslagen in het leven.
Stap 5: Vooral pesten en het gebrek aan sociale steun in het werk hebben veel impact en zou daarmee te beargumenteren zijn als een vermoedelijke beroepsziekte. Dat pleit voor een melding bij het NCvB als beroepsziekte.
Stap 6: Hier liggen uitdagingen van zowel behandeling van de depressie als op het gebied van preventie voor de organisatie. Het is aan de werkgever om een veilige werkomgeving te creëren waarin mensen met plezier kunnen blijven werken.

Beschouwing

Met de update van de registratierichtlijn Depressie kan de bedrijfsarts zijn/haar oordeelsvorming over beroepsziekte en mogelijke preventieve acties baseren op recente literatuur.

Literatuur

1. Ten Have M, Tuithof M, van Dorsselaer S, Schouten F, Luik AI, de Graaf R. Prevalence and trends of common mental disorders from 2007-2009 to 2019-2022: results from the Netherlands Mental Health Survey and Incidence Studies, including comparison of prevalence rates before vs. during the covid-19 pandemic. World Psychiatry. 2023;22(2):275-85. Doi:10.1002/wps.21087.

2. Petrie K, Milligan-Saville J, Gayed A, Deady M, Phelps A, Dell L, et al. Prevalence of PTSD and common mental disorders amongst ambulance personnel: a systematic review and meta-analysis. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol. Doi: 10.1007/s00127-018-1539-5. Epub 2018 Jun 5.

3. Vyas KJ, Delaney EM, Webb-Murphy JA, Johnston SL. Psychological impact of deploying in support of the U.S. Response to Ebola: A systematic review and meta-analysis of past outbreaks. Mil Med. Doi: 10.7205/milmed-d-15-00473.

4. Harvey SB, Modini M, Joyce S, Milligan-Saville JS, Tan L, Mykletun A, et al. Can work make you mentally ill? A systematic meta-review of work-related risk factors for common mental health problems. Occup Environ Med. Doi:10.1136/oemed-2016-104015. Epub 2017 Jan 20.

5. Madsen IEH, Nyberg ST, Magnusson Hanson LL, Ferrie JE, Ahola K, Alfredsson L, et al. Job strain as a risk factor for clinical depression: systematic review and meta-analysis with additional individual participant data. Psychol Med. Doi: 10.1017/s003329171600355x. Epub 2017 Jan 26.

6. Mikkelsen S, Coggon D, Andersen JH, Casey P, Flachs EM, Kolstad HA, et al. Are depressive disorders caused by psychosocial stressors at work? A systematic review with metaanalysis. Eur J Epidemiol. Doi: 10.1007/s10654-021-00725-9. Epub 2021 Feb 12.

7. Rugulies R, Aust B, Madsen IE. Effort-reward imbalance at work and risk of depressive disorders. A systematic review and meta-analysis of prospective cohort studies. Scand J Work Environ Health. Doi: 10.5271/sjweh.3632. Epub 2017 Mar 17.

8. Shields M, Dimov S, Kavanagh A, Milner A, Spittal MJ, King TL. How do employment conditions and psychosocial workplace exposures impact the mental health of young workers? A systematic review. Social Psychiatry Psychiatric Epidemiology. Doi:10.1007/s00127-021-02077-x. Epub 2021 Apr 17.

9. Virtanen M, Jokela M, Madsen IE, Magnusson Hanson LL, Lallukka T, Nyberg ST, et al. Long working hours and depressive symptoms: systematic review and meta-analysis of published studies and unpublished individual participant data. Scand J Work Environ Health. Doi: 10.5271/sjweh.3712. Epub 2018 Feb 8.

10. Watanabe K, Imamura K, Kawakami N. Working hours and the onset of depressive disorder: a systematic review and meta-analysis. Occup Environ Med. 2016;73(12):877-84. DOI:10.1136/oemed-2016-103845.

11. Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (2023). Registratierichtlijn E003 Depressie als beroepsziekte: beroepsziekten.nl/registratierichtlijnen/psychische-aandoeningen/beroepsgebonden-depressie.

12. Richtlijn Depressie voor bedrijfsartsen & verzekeringsartsen (NVAB, NVVG en GAV, 2016), nvab-online.nl.

13. Herziene richtlijn Werk-privébalans (NVAB, BAenO, NVvA, NVVK, 2023), nvab-online.nl.

▶ dr. Sietske J. Tamminga, universitair docent, afdeling Public&Occupational Health Amsterdam UMC, UvA, Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (NCvB), Amsterdam

Contact: s.tamminga1@amsterdamumc.nl

▶ Charlotte Geelen, bedrijfsarts NCvB, Amsterdam

▶ prof. dr. Henk van der Molen, hoogleraar afd. Public&Occupational Health Amsterdam UMC, UvA, NCvB, Amsterdam

Geef je reactie

Om te kunnen reageren moet je ingelogd zijn. Heb je nog geen
account, maak dan hieronder een account aan.
Lees ook de spelregels.