Majoor-vliegerarts Yara Wingelaar-Jagt heeft in Frontiers in Physiology een review gepubliceerd over vermoeidheid in de luchtvaart.1 De conclusies kunnen ook relevant zijn voor andere beroepsgroepen.
Vermoeidheid is een belangrijk veiligheidsrisico in de luchtvaart. Naast verminderde in-flight prestaties heeft (chronische) vermoeidheid ook negatieve gezondheidseffecten op de lange termijn. Mogelijke oorzaken van vermoeidheid zijn slaaptekort, lange periodes van wakker zijn, verstoring van het circadiaanse ritme (jetlag) en werkbelasting.
Ondanks regelgeving om werktijden te beperken kan vermoeidheid nooit geheel voorkomen worden. Maatregelen om de vermoeidheid beheersbaar te houden bestaan enerzijds uit preventieve strategieën en anderzijds uit interventies tijdens de vlucht. Preventieve strategieën zijn gericht op het verkrijgen van voldoende en kwalitatief goede slaap. Hierbij is het van belang om na te denken over de planning; wanneer wordt er gevlogen, heeft eenieder voldoende tijd gehad om te slapen, et cetera. Echter, dit is niet altijd mogelijk vanwege nachtdiensten en lange (intercontinentale) vluchten of onverwachte (operationele) omstandigheden. Middelen die de slaap ondersteunen (Temazepam werkt met name goed voor het doorslapen en Zolpidem voor het inslapen), kunnen dan uitkomst bieden. Bij inzet hiervan moet goed nagedacht worden over de timing, omdat een piloot enige tijd na gebruik niet (voldoende) inzetbaar is.
Interventies
Tijdens de vlucht kunnen interventies worden ingezet om de vermoeidheid te beheersen. Voorbeelden hiervan zijn (in-flight naps) en prestatiebevorderende middelen (stimulantia).In-flight naps verlichten het slaaptekort en verminderen de slaapdruk, waarmee de vermoeidheid afneemt. Echter, over de timing, duur en omstandigheden van deze naps moet worden nagedacht. Er moeten bijvoorbeeld voldoende piloten zijn en rekening worden gehouden met sleep inertia (een korte periode van gereduceerde prestatie direct na het wakker worden).
Stimulantia zoals cafeïne en Modafinil verhogen de alertheid en concentratie, zonder grote bijwerkingen. Cafeïne is algemeen verkrijgbaar en geeft na 20 minuten al effect, wat enkele uren aanhoudt. Modafinil – in capsules van 200 mg – werkt na ongeveer 3 uur en houdt 12 tot 15 uur aan.
Stimulantia als laatste redmiddel
Belangrijk om te benadrukken is dat vermoeidheid een normale en zeer nuttige uiting van het lichaam is, welke aangeeft dat het rust nodig heeft. Het gebruik van stimulantia zorgt ervoor dat de vermoeidheid tijdelijk minder wordt gevoeld, maar de vermoeidheid zelf wordt niet weggenomen. Dit kan alleen door te slapen. Hierom moeten stimulantia worden gezien als een laatste redmiddel.
‘Vermoeidheid is een normale en zeer nuttige uiting van het lichaam’
Luchtvaart is niet de enige beroepsgroep waarin piekperformance wordt gevraagd tijdens nachtdiensten of na perioden met slaaptekort. Een betere beschikbaarheid van informatie over het ontstaan en beheersen van vermoeidheid is daarom ook essentieel om de veiligheid in bijvoorbeeld de gezondheidszorg en logistiek te waarborgen. Medicamenteuze ondersteuning van de slaap of het prestatievermogen is niet altijd mogelijk, of zelfs van negatieve invloed als de timing verkeerd is. De grootste winst ligt vooral op preventief vlak door organisatorische interventies.
