Sinds 2015 is de Participatiewet van kracht en zijn de gemeentes onder andere verantwoordelijk voor de uitvoering van Beschut Werk. Beschut Werk is één van de instrumenten uit de Participatiewet, bedoeld om mensen met een arbeidsbeperking te plaatsen op een betaalde baan.
Tot de doelgroep Beschut Werk behoren mensen die zoveel structurele begeleiding nodig hebben dat niet van een reguliere werkgever mag worden verwacht dat hij deze mensen in dienst neemt, ook niet met extra voorzieningen van gemeente of UWV.1 In dit artikel wil ik aangeven wat de specifieke problematiek is van (ex)verslaafden in relatie tot werk en hoe de gemeente Amsterdam probeert deze mensen een vorm van betaald werk te verschaffen. Daarbij is in veel gevallen Beschut Werk het hoogst haalbare.
Verslavingsproblematiek in relatie tot werk
Verslaving veroorzaakt op langere termijn veranderingen in de hersenen.2 Iemand die ernstig verslaafd is geweest heeft vaak last van gevoelens van schaamte en een schuldgevoel. Jarenlang heeft hij of zij gehusseld, gelogen, bedrogen, ontkend, zich niet aan afspraken gehouden, verkeerde beslissingen genomen en contacten verbroken. De meeste verslaafden hebben hierdoor een slecht gevoel over zichzelf. Dit gedrag, wat jarenlang functioneel voor hem of haar is geweest om te overleven, is niet zomaar verdwenen en kan in alledaagse situaties weer tevoorschijn komen. Hier moet altijd rekening mee worden gehouden.
Het gedrag van een verslaafde kan grillig zijn en in moeilijke situaties heeft hij of zij de neiging te vluchten, zich schuil te houden en niet meer bereikbaar te zijn. Het vereist veel geduld, compassie en specialistische kennis om met deze doelgroep om te gaan.
Zeker in een werksituatie waarin er een beroep wordt gedaan op de sociale en communicatieve vaardigheden. Wat van normale mensen aan sociale vaardigheden wordt verwacht, is voor deze doelgroep vaak te ingewikkeld om zelfstandig mee om te gaan. Deze kenmerken hebben tot gevolg dat als het gaat om betaald werk, Beschut Werk vaak het hoogst haalbare is.
Aanpak gemeente Amsterdam
In 2015 zijn we begonnen met het verkennen van het werkveld van Beschut Werk. We hadden al snel door dat de doelgroep die wij met ons veldwerk in beeld kregen, naast de klassieke kenmerken van een sociale werkplaatsmedewerker, duidelijk ook andere en nieuwe kenmerken heeft. De nieuwe kenmerken zijn onder andere (ex-)dak- of thuisloosheid, (ex-)verslaafd aan harddrugs, actief verslaafd aan alcohol en softdrugs, een mix van psychische of psychiatrische klachten en zorg mijden. Wellicht is een van de oorzaken van het in beeld krijgen van deze groep mensen, dat wij in Amsterdam gelijk veel aandacht hebben besteed aan de zogenaamde Sociale Firma’s. Wij hebben in 2015 deze organisaties benaderd om twee hoofdredenen. Namelijk (1) het vinden van potentiële beschutte werkers binnen de groep mensen die dagbesteding doen bij deze Sociale Firma’s en (2) om deze organisaties te informeren en stimuleren om ook werkgever te worden in het kader van Beschut Werk. Bij de meeste van deze Sociale Firma’s waren en zijn er nog steeds veel mensen die dagbesteding doen en bekend zijn met diverse problematiek, waaronder verslavingsproblematiek, huisvestingsproblematiek, financiële problematiek en een opstapeling van maatschappelijke problematiek.
Beschut Werk bestand en mijn caseload
Op dit moment heeft de gemeente Amsterdam 222 plaatsingen in Beschut Werk gerealiseerd. Dat heeft de gemeente in samenwerking met 46 bedrijven en organisaties kunnen doen: 1 van deze organisaties is de voormalige de Sociale Werkplaats van Amsterdam en tevens de grootste werkgever voor Beschut Werk. 17 daarvan zijn Sociale Firma’s. 28 daarvan zijn reguliere werkgevers. Bij de reguliere werkgevers zien we een groot aandeel werkgevers die slechts één beschutte werknemer in dienst hebben.
In mijn (JD) caseload van ongeveer 50 mensen die al een positief advies voor de indicatie Beschut Werk hebben of daar vermoedelijk voor in aanmerking komen, bevinden zich 20 mensen met verslavingsproblematiek. Dit is niet in gelijke mate zo bij alle caseloads. Het heeft te maken met mijn opleiding en werkervaring in de psychiatrie en verslavingszorg, alsmede doordat ik contactpersoon ben voor de geïntegreerde voorzieningen van Werk Participatie Inkomen van de gemeente Amsterdam. We maken binnen ons werk zo veel mogelijk gebruik van elkaars specialismen, kennis en vaardigheden.
Verslavingen zie ik bij alle intelligentieniveaus en zijn vaak ook gekoppeld aan andere psychiatrische stoornissen of aan traumatische gebeurtenissen uit het verleden. Hierbij geldt nogal eens de kip-en-ei-vraag. Is de verslaafde door trauma’s of psychische problematiek verslaafd geraakt, of heeft de verslaving trauma’s en psychische problematiek in de hand gewerkt? Ik denk dat het allebei zo kan zijn en dat de traumatische gebeurtenissen vaak zowel oorzaak als gevolg kunnen zijn.
Harddrugs
Van de groep mensen die (ex-)verslaafd zijn binnen het Beschut Werk-bestand heeft een aantal, een ernstige harddrugsverslaving gehad waar zij op dit moment wel vanaf zijn. Sommigen zijn al jaren clean. Het is bij deze groep mensen over het algemeen nog goed te zien dat ze ernstig verslaafd zijn geweest. Je ziet dat aan hun getekende gezicht en soms ook aan hun ‘loopje’.
In de praktijk blijkt bij deze mensen al snel dat intensieve begeleiding nodig is of dat er voortdurend toezicht nodig is om bijvoorbeeld conflicten te voorkomen. Bij een aantal van deze mensen zie je dat de harddrugs veel schade hebben aangericht op cognitief en verstandelijk vlak. Deze mensen hebben veel wantrouwen, geheugenproblematiek, kunnen moeilijk logisch nadenken, hebben moeite met het behouden van overzicht en kunnen daarom maar met één ding tegelijk bezig zijn. Niet zelden hebben deze mensen verschrikkelijk nare dingen meegemaakt in hun vroege ontwikkeling. Zoals het ontberen van onvoorwaardelijke ouderliefde, een onveilige situatie in het gezin van herkomst, fysieke of emotionele mishandeling en seksueel misbruik.
Het gebruiken van drugs was dan ook een manier om de realiteit te ontvluchten, een manier om te kunnen overleven. Het komt voor dat deze mensen in privésituaties maar ook in werksituaties zeer heftig en/of emotioneel op iets kunnen reageren. Zodanig dat zij op dat moment niet meer tot rede vatbaar zijn. Ook dit is een overlevingsstrategie die zij zich in het verleden eigen hebben gemaakt. Het komt zelden voor dat iemand, die nog regelmatig harddrugs gebruikt en verslaafd is, in staat is om structureel en duurzaam te werken. Ernstig verslaafden die nog niet clean zijn, hebben in veel gevallen te veel functioneringsproblemen om in wat voor werk dan ook aan de slag te gaan. Met als belangrijkste bottleneck het ontbreken van basale werknemersvaardigheden. Ook voor beschutte werknemers, met en zonder verslaving, geldt dat zij over de basale werknemersvaardigheden moeten beschikken, zoals structureel aanwezig zijn, op tijd komen, gepaste omgangsvormen gebruiken (geen ruzie maken), afspraken nakomen, werkinstructies uitvoeren en veilig werken.
Softdrugs en alcohol
Ook het gebruik van softdrugs en alcohol is voor mensen een manier om de harde werkelijkheid te ontvluchten. Deze werkelijkheid kan bestaan uit het niet hebben van een eigen woonruimte, uit het hebben van financiële problemen zoals schulden, uit het missen van contact met naasten, zoals bijvoorbeeld de kinderen. Andere redenen voor het gebruiken van softdrugs en alcohol kunnen zijn het dempen van symptomen van andere stoornissen zoals angsten, somberheid en psychotische verschijnselen. Het lastige is daarbij wel dat dit vaak maar tijdelijk werkt en dat deze symptomen daardoor ook kunnen verergeren. Een aantal mensen gebruikt dagelijks softdrugs om hun stress of frustraties of aandachtsproblemen hanteerbaar te maken. Helaas zie ik wel dat door het gebruik van softdrugs en alcohol er naast de baten ook een aantal schadelijke effecten zijn, in relatie tot werk. Deze mensen komen bijvoorbeeld regelmatig te laat, of ze komen niet en zijn telefonisch niet bereikbaar, ze kunnen suf en onverschillig overkomen, ze kunnen moeite hebben met concentreren en zakken weg in hun gedachten of dromen. Het doet hun handelingstempo en daarmee arbeidsproductiviteit over het algemeen geen goed.
Soms gaat de alcoholverslaving ook samen met een soft- of harddrugs verslaving. Gecombineerd gebruik resulteert wel eens in dagen tot weken afwezigheid en helaas na enkele waarschuwingen ook het verlies van werk.
Over het algemeen is het voor mensen wel mogelijk om met een milde tot matige softdrugs- of alcoholverslaving betaald werk vol te houden. Dit in tegenstelling tot harddrugsgebruik.
Ook is het zo dat alleen softdrugs- en alcoholgebruik buiten werk niet leidt tot een intensieve begeleidingsnoodzaak tijdens werk. Het is daarom aannemelijk dat deze groep gebruikers eerder in aanmerking zal komen voor een indicatie Banenafspraak dan voor Beschut Werk.
Casuïstiek
Hieronder volgen twee casussen om inzicht te geven hoe (ex) harddrugsverslaafden door de gemeente Amsterdam aan betaald Beschut Werk worden geholpen.
Beeld De Regenboog Groep
Voorlichting aan werkgevers
In het kader van Beschut Werk is het mijns inziens van belang om de werkgever die van plan is om iemand met een verslavingsachtergrond of actuele problematiek in dienst te nemen, daarover goed voor te lichten. Dit kan alleen met nadrukkelijke toestemming van de persoon zelf. Even los van de nieuwe AVG-wet is het zo dat deze mensen al bijna niemand meer vertrouwen, dus is het niet handig en verstandig om achter de rug van deze personen om over hun problemen te praten. Mijn ervaring is dat eerlijkheid in het bijzijn van deze mensen het beste werkt, ook al is dat soms confronterend.
Beeld De Regenboog Groep
De werkgevers die deze mensen een kans geven zijn over het algemeen zeer sociaal en geëngageerd en bereid om tot op zekere hoogte rekening te houden met de achtergrond en beperkingen. Dat kan alleen als ze daarvan op de hoogte worden gesteld.
Ook is het handig om de werkgever en leidinggevende een stukje psycho-educatie te geven over verslavingsproblematiek in het algemeen. Psycho-educatie geeft zowel de persoon in kwestie, als belangrijke anderen zoals een leidinggevende of werkbegeleider in de buurt van deze persoon handvatten, die meehelpen bij het leren omgaan met de situatie. Door het geven van voorlichting aan de werkgever is het creëren van een duurzame plaatsing Beschut Werk een stap dichterbij!
Referenties
1.
Kennisdocument beschut werk april 2019, Dit kennisdocument is een uitgave van het Ministerie van SZW en tot stand gekomen in samenwerking met de Programmaraad. https://www.rijksoverheid.nl/documenten/publicaties/2016/03/15/kennisdocument-beschut-werken
2.
3.
Voor een indicatie Banenafspraak komen diegenen in aanmerking die onder de Participatiewet vallen en van wie UWV vaststelt dat zij door een arbeidsbeperking niet zelfstandig (ten minste) 100% van het wettelijk minimumloon kunnen verdienen
Sociale firma’s in Amsterdam
Sociale firma’s zijn een bijzondere groep sociale ondernemers. Zij creëren arbeidsplekken voor Amsterdammers met een arbeidsbeperking en bieden dagbesteding voor kwetsbare groepen. Daarmee zijn sociale firma’s belangrijke partners voor een grote sociale uitdaging waar Amsterdam voor staat. De gemeente Amsterdam heeft daarom een speciaal ondersteuningsbeleid sociale firma’s.
Wat is een sociale firma?
Een sociale firma is een onderneming die zich richt op zowel bedrijfseconomische continuïteit en/of winstgevendheid als op het creëren van plekken voor arbeidsmatige dagbesteding en/of werk voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Waarbij:
-
50% van de totale inkomsten komt uit de verkoop van producten en diensten (niet dagbestedingsactiviteiten).
-
30-40% van de medewerkers in de onderneming zijn personen met een afstand tot de arbeidsmarkt.
Het percentage medewerkers met een afstand tot de arbeidsmarkt is afhankelijk van de commerciële inkomsten.
-
Bij 100% commerciële inkomsten is de eis voor het aantal medewerkers met een afstand tot de arbeidsmarkt 30%.
-
Bij 50% commerciële inkomsten is de eis voor het aantal medewerkers met een afstand tot de arbeidsmarkt 40%.
Sociale firma`s kunnen bijdragen aan een besparing van de publieke kosten voor begeleiding bij dagbestedingstrajecten door een deel van de kosten te dekken uit marktopbrengsten van hun producten en diensten.
Bron: Gemeente Amsterdam, Werkplan Sociale Firma’s, januari 2015
Casus meneer X:
De heer X is 60 jaar en al ruim 10 jaar clean, zegt hij zelf. Hij kwam toen hij 20 jaar was naar Nederland, belandde na verloop van tijd in de illegaliteit en is 30 jaar verslaafd geweest aan heroïne en cocaïne. Hij heeft geen betaalde werkervaring in Nederland maar inmiddels heeft hij wel een betaalde baan als gids bij het project Amsterdam Underground. Bij dit project maken (ex)daklozen en gebruikers een stadswandeling over de wallen met geïnteresseerde groepjes mensen (https://www.amsterdamunderground.org/nl).
De heer X heeft een positief advies voor Beschut Werk van het UWV gekregen en is met de regeling beschut werk in dienst genomen bij de coöperatie Amsterdam Underground. De gemeente Amsterdam heeft de aanvraag voor Beschut Werk bij het UWV ingediend en ondersteuning geboden bij het inregelen van Beschut Werk bij Amsterdam Underground.
De heer X is niet verantwoordelijk voor de organisatie en financiën van de coöperatie en vragen daarover worden naar de coördinator doorverwezen. Het eindresultaat van zijn taken wordt in principe altijd gecontroleerd, wat tevens als doel dient een stok achter de deur te zijn om de afspraken na te komen. Binnen de fysieke werklocatie van de coöperatie is voortdurend toezicht aanwezig.
Casus meneer Y:
De heer Y is 40 jaar en heeft een ernstige psychiatrische aandoening. Hij is sinds zijn 14e levensjaar bekend met een harddrugsverslaving die voornamelijk uit het gebruik van softdrugs en partydrugs bestaat. Zijn vorige werkgever heeft hem in de periode 2016/2017 intensief moeten begeleiden en werd geconfronteerd met toenemend ziekteverzuim, te laat komen en niet bereikbaar zijn. De heer Y heeft volgens eigen zeggen in deze periode een paar psychoses gehad en is teruggevallen in drugsgebruik. Zijn contract in het kader van een indicatie Banenafspraak werd na anderhalf jaar niet verlengd. De heer Y heeft in 2018 via de gemeente een positief advies voor Beschut Werk van het UWV gekregen en is bemiddeld naar – en in dienst gekomen bij – een andere werkgever die zeer bekend is met deze doelgroep. Ook bij deze nieuwe werkgever valt hij nog steeds met enige regelmaat terug in drugsgebruik. Hij geeft aan dat, bijvoorbeeld, dagen met mooi weer, een risicofactor vormen voor een terugval in gebruik. Hij ontmoet dan oude vrienden op straat en in het park waar gezellig gezamenlijk gedronken en gebruikt wordt. De werkgever kan dit alleen tolereren en met veel moeite in goede banen leiden met inzet van de subsidies behorende bij Beschut Werk en door gebruik te maken van de no risk polis van het UWV.
Amsterdam Underground
De stadsgidsen van Amsterdam Underground hebben een zwervend bestaan gekend en willen hun verhalen en ervaringen met je delen. Zij nemen je mee op ontdekkingstocht langs bootjes, steegjes en portieken. Ze leggen uit hoe je aan geld, drank en dope komt als je dakloos en verslaafd bent. Een bestaan waarin je niemand kunt vertrouwen en waarin het recht van de sterkste geldt.
Laat je verrassen door boeiende, persoonlijke verhalen die je niet snel zult vergeten en waarin ook humor niet ontbreekt!
De Amsterdam Underground tour is voor de deelnemers een ontdekkingstocht, maar voor de gidsen het sluitstuk van een persoonlijke queeste. Het werk als gids helpt hen om ervaringen te verwerken. Bovendien steunen ze (oud)lotgenoten door het stigma op dakloosheid kleiner te maken.
Bron: https://www.deregenboog.org/amsterdam-underground
