Wanneer in een spreekuurcontact het druggebruik of de verslavingsproblematiek van een patiënt aan de orde komt, kan dat tot vragen leiden waar we niet onmiddellijk een antwoord op hebben. Wat zijn bijvoorbeeld de gezondheidseffecten van lachgas, GHB of ecstasy? Moet je een geregelde gebruiker van cocaïne als verslaafde beschouwen? Hoeveel Nederlanders gebruiken dit soort middelen? Wanneer wordt alcoholgebruik problematisch?
Een prachtige informatiebron voor dit soort vragen is de website van het Trimbos-instituut, het landelijk kenniscentrum voor onderzoek naar verslaving en psychische gezondheid. Op www.trimbos.nl is veel te vinden over gebruik van alcohol en drugs, maar ook over roken. Korte teksten bieden de belangrijkste informatie. Wie meer wil weten of de onderbouwing zoekt, vindt gemakkelijk relevante publicaties die als pdf bestand te downloaden zijn.
Een voorbeeld is de Nationale Drug Monitor, een maar liefst 582 pagina’s dik gratis e-book dat jaarlijks wordt geactualiseerd. Je vindt daarin een systematisch overzicht voor de verschillende categorieën drugs, maar ook voor slaap- en kalmeringsmiddelen, alcohol en tabak. Ieder hoofdstuk begint met een samenvatting van de belangrijkste feiten, gevolgd door informatie over de mate van (problematisch) gebruik, met een internationale vergelijking van de belangrijkste trends en cijfers. Daarna volgt informatie over het beroep op de zorg, incidenten door gebruik zoals ongevallen of agressie, ziekte en sterfte.
Uit de cijfers die in de Monitor worden gepresenteerd blijkt dat de grootste problemen op populatieniveau voortvloeien uit breed geaccepteerde genotsmiddelen: tabak en alcohol. Voor harddrugs gaat het om bescheiden groepen gebruikers (voor heroïne en andere illegale opiaten minder dan 10.000). Maatschappelijk gezien blijft de gezondheidsschade van harddruggebruik daarom beperkt.
Hoewel het aantal rokers gestaag daalt (tot 22,4% van de volwassen bevolking in 2018), leidt roken tot veruit de meeste gezondheidsschade en sterfte. Volgens de Nationale Drug Monitor is meer dan 9% van de ziektelast in Nederland aan roken toe te schrijven en stierven in 2017 naar schatting 19.420 Nederlanders aan de directe gevolgen van roken. Daar vallen de 262 geregistreerde gevallen van sterfte in dat jaar door een overdosis drugs getalsmatig bij in het niet.
Het gebruik van alcohol ligt aanmerkelijk hoger: 8 op de 10 Nederlanders van volwassen leeftijd drinkt wel eens alcohol. In 2018 dronk ongeveer 40% niet meer dan 1 glas alcohol per dag, maar bijna 20% geldt als problematische of zware drinker.
Zoals bekend is er veel gezondheidsschade door alcoholgebruik. De schattingen van de sterfte aan de gevolgen van alcohol varieert van 1906 mensen (RIVM) tot 4945 mensen (WHO) in Nederland. Nauwkeurig schatten wordt hier bemoeilijkt door het ruime aantal ziekten dat mede door alcoholgebruik kan ontstaan. Wat tel je mee en wat niet?
De Nationale Drug Monitor informeert niet over de impact van middelengebruik of verslaving op verzuim en arbeidsongeschiktheid. Via het dossier Alcohol, drugs, medicijnen en werk op de website van het Trimbos-instituut is hierover wel het een en ander te vinden. De jaarlijkse kosten door verzuim en presenteïsme door roken worden geschat op zo’n 11 miljard per jaar. Voor alcoholgebruik gaat het naar schatting om 1,3 miljard per jaar. Dat zijn serieuze bedragen! Het Trimbos-instituut adviseert werkgevers daarom een alcohol-, drugs- en medicijnenbeleid te voeren en ondersteunt dit met een factsheet en advies.
