Als ik naar de schuur ga, komen de schapen kijken of ze al brokken krijgen. Edda loopt dan nieuwsgierig binnen, terwijl Evidence nog even bij de staldeur blijft staan: is alles veilig en valt er inderdaad wat te eten? Edith blijft op de wei. Reageert zij onrustig, dan nemen de anderen snel de benen. Maar even later staan Edda en Evidence toch weer bij de voerbak. Edith gaat pas de stal in als er echt niks raars gebeurt.

Dit zou een voorbeeld uit Nieuwsgierig? kunnen zijn. Todd Kasdan, hoogleraar psychologie, beschrijft in dit boek hoe nieuwsgierigheid wordt geremd door bezorgdheid en gevoelens van onveiligheid. Probeer je iets nieuws dan kan dat verkeerd uitpakken. Oeps! Maar je doet zo wel interessante ervaringen op. Nieuwsgierigheid en leren zijn dus nauw verbonden. Te veel bezorgdheid staat leren in de weg. Kasdan maakt duidelijk dat de balans tussen bezorgdheid en nieuwsgierigheid van individu tot individu verschilt. De één lijkt wat meer op Edda, de ander op Evidence of Edith.

Lawrence Dyche en Ronald Epstein schreven een overzichtsartikel over de rol van nieuwsgierigheid in medisch onderwijs. Zij zien nieuwsgierigheid als continue prikkel om je vak bij te houden en te reflecteren op het eigen handelen. Reflectie wordt daarbij gedefinieerd als even een stap terug doen om te evalueren hoe je het er bij een recente ervaring hebt afgebracht en wat je daarvan kan leren. Een interessant punt is dat ook reflectie om nieuwsgierigheid en een gevoel van veiligheid vraagt. Ik had me dat niet zo gerealiseerd.

Wat kan er misgaan?

In dit artikel worden enkele situaties genoemd waarin de nieuwsgierigheid en leergierigheid van aios onder druk komen staan. Zo leidt een hoge taaklast ertoe dat vooral op routine wordt gewerkt, zonder echt stil te staan bij hoe dat gebeurt. De werkcultuur speelt eveneens een rol. Aios krijgen het idee dat ze zekerheid en competentie moeten uitstralen en hun emoties moeten onderdrukken, als ze hun meer ervaren collega’s dat zien doen. Wanneer senior artsen zich als autoriteit opstellen en de verhoudingen hiërarchisch zijn, moet je heel sterk in je schoenen staan om nog een vraag te stellen of kritisch te reageren. Het onveilige leerklimaat dat zo ontstaat, biedt weinig ruimte voor reflectie en nieuwsgierigheid.

Hoe moet het dan wel?

Daarom adviseren Dyche en Epstein opleiders en docenten om een sfeer te scheppen waarin aios hun vragen en twijfels durven te uiten. Een open houding kan daarbij helpen. Laat bijvoorbeeld zien hoe je zelf omgaat met de complexiteit en onzekerheid in medisch handelen en bespreek hoe je dingen zelf ervaart en waar je meer over zou willen weten. Een aanvullend advies is om aios geregeld vragen te stellen over vakinhoudelijke zaken en hun manier van handelen. Dat laatste lukt met vragen als: Weet je waarom je zo geïrriteerd raakte door deze patiënt? Hoe beïnvloedde dat je gedrag?

Duwtje in de rug

Dyche en Epstein besteden weinig aandacht aan het feit dat onzekerheid of onveiligheid de neiging vermindert om nieuwe ervaringen op te doen. Ook dat remt het leren, want aios blijven zo doen wat ze al kunnen. Een opleider kan hier helpen door ze zo nodig een duwtje in de rug te geven.

Om te verkennen of dit speelt, zou je aios kunnen vragen in welk van de genoemde schapen zij zich het meest herkennen. Dat is overigens geen eenvoudige vraag. Als ik hier over nadenk, herken ik me soms in het nieuwsgierige en onbevangen gedrag van Edda, soms in de wat afwachtende houding van Evidence en in andere situaties juist in het vermijdende van Edith. Het is dus wel een vraag die aanzet tot reflectie.

Joost van der Gulden is plaatsvervangend hoofdredacteur van TBV en hoofd van de SGBO
Contact: joost.vandergulden@radboudumc.nl