In de afgelopen twee decennia is perfectionisme steeds meer een maatschappelijke trend, mede als gevolg van de opkomst van social media. ‘De lat ligt steeds hoger’, signaleert Arjan Schröder, die als psychiater verbonden is aan het AmsterdamUMC en de polikliniek depressie van GGZinGeest. ‘Het moet altijd mooier, beter, bijzonderder. Vooral jongeren worden hierdoor beïnvloed. Het gevolg hiervan is dat er veel mensen buiten de boot vallen. Zij houden het niet meer vol.’ Het is met name dit sociaal opgelegd perfectionisme dat schadelijk is. ‘Je bent dan vooral bezig met wat anderen van jou vinden. Deze vorm van perfectionisme is vaak veel toxischer dan het perfectionisme van mensen die zelfkritisch zijn en daarom de lat voor zichzelf hoog leggen. Dat hoeft geen slechte eigenschap te zijn, je kunt er veel mee bereiken.’

Optelsom

Burn-out ontstaat meestal door een optelsom van factoren. Die kunnen werkgerelateerd zijn, maar ook te maken hebben met maatschappelijke omstandigheden of persoonskenmerken. Het is echter lastig te bepalen hoe groot de rol is van perfectionisme, controlebehoefte of hoge normen en waarden. Schröder komt het, zowel als behandelaar als bij onafhankelijke psychiatrische expertises, regelmatig in de praktijk tegen. Vaak heeft hij te maken met het krachtenveld tussen de patiënt/werknemer, de werkgever en de bedrijfs- en verzekeringsarts. ‘De belangen verschillen vaak van elkaar. Wat de patiënt of werknemer wil is vaak anders dan wat het bedrijf of de bedrijfsarts voor ogen heeft. Er is veel druk vanuit de overheid en werkgevers om mensen zo snel mogelijk weer aan het werk te krijgen. Ze moeten niet te lang in de ziektewet of op de loonlijst staan. Het gevolg daarvan zie ik ook in mijn werk als behandelend psychiater. Mensen willen werken aan herstel, maar voelen continu het zwaard van Damocles boven hun hoofd hangen of ervaren druk van de bedrijfsarts of werkgever.’

Communicatie

Ook signaleert Schröder dat de communicatie tussen de diverse belanghebbenden niet vanzelfsprekend is. ‘Je merkt dat er verschillende talen worden gesproken. Ik kijk door een psychiatrische bril en hanteer de DSM als classificatiesysteem. Dan heb je het over bijvoorbeeld aanpassingsstoornis of somatisch-symptoomstoornis. De bedrijfsarts gebruikt die terminologie niet en heeft het over burn-out. Maar dat is nu juist weer een verschijnsel dat niet in de DSM voorkomt. Daar gaat het dan vaak al mis, dus daar moeten we het gesprek over aangaan. Daar draagt het TBV-congres aan bij door sprekers van buitenaf uit te nodigen. Het is ook voor mij goed om via zo’n congres over de grens heen te kijken. Het dwingt je tot nadenken: je diagnosticeert iemand met burn-out waarbij perfectionisme of hoge normen en waarden een grote rol spelen. Maar hoe ga je dat behandelen of hoe kan de bedrijfsarts dat begeleiden?’

‘Je merkt dat er verschillende talen worden gesproken. Daar gaat het dan vaak al mis, dus daar moeten we het gesprek over aangaan.’

Herkennen

Hij vindt het in ieder geval belangrijk dat perfectionisme of controlebehoefte worden herkend als (mede)veroorzaker van burn-out en dat daar in de begeleiding of behandeling rekening mee wordt gehouden. ‘Werkgevers en bedrijfsartsen moeten zich realiseren dat het herstel van deze mensen vaak langer kan duren. Tegen hen moet je niet zeggen dat ze na een maand weer op het werk worden verwacht. Geef ze meer tijd en reik ze de juiste tools aan om weer te kunnen re-integreren.’ Want hoewel het vaak de aard van het beestje is, kan therapie helpen bij het herstel en terugkeer naar werk. ‘Perfectionisme is een karaktereigenschap, het zit echt in de mens. Het probleem lost zich in de tijd vaak deels op, omdat mensen sowieso milder worden naarmate de leeftijd vordert. Ook dergelijke persoonskenmerken zwakken meestal af. Maar daar kun je natuurlijk niet op gaan wachten. Gelukkig zijn er therapieën ten aanzien van perfectionisme, controlebehoefte of normen en waarden. Maar nog belangrijker misschien is preventie. Perfectionisme wordt nog onvoldoende gesignaleerd als risicofactor voor uitval. Die kant van het verhaal staat echt nog in de kinderschoenen.’

Tot slot plaatst Schröder nog een belangrijke kanttekening. ‘We moeten niet alle nadruk leggen op de persoon zelf die mede door zijn karaktereigenschappen uitvalt. Zo van: zie je wel, het ligt aan hemzelf. Je moet altijd de wisselwerking tussen persoon, werk en omgeving blijven bekijken. Dus: oog houden voor de rol en invloed van het werk en de omgeving op de persoon. Deze nuancering moet je altijd zien te behouden.’