Mensen praten niet graag over hun psychische problemen omdat ze zich daarvoor schamen (zelfstigma) en negatieve reacties van anderen verwachten of ervaren (publiek stigma). Dit speelt ook in de werkomgeving en bij het zoeken van werk vertelde prof. Evelien Brouwers onlangs in een interview. Ze beschreef eerder al de verschillende factoren die hierbij een rol spelen.

Stigma leidt tot discriminatie

Mensen praten niet gemakkelijk over hun psychische problemen, ook niet in relatie tot hun werk. Hierdoor worden kansen gemist om langdurige uitval te voorkomen. Noodzakelijke werkaanpassingen komen zo bijvoorbeeld niet tot stand.

Werknemers voelen kennelijk goed aan dat het gesprek hierover niet gemakkelijk is, want uit verschillende studies komt naar voren dat werkgevers en leidinggevenden een negatief beeld hebben van mensen met psychische problemen. Verwacht wordt dat die minder productief zijn, meer zullen verzuimen, vreemd gedrag kunnen vertonen of zelfs een gevaar kunnen vormen voor collega’s, klanten of zichzelf. Zulke vooroordelen leiden tot discriminatie op de arbeidsmarkt.

Werkenden en werkzoekenden met psychische problemen stellen hun verwachtingen daarom bij. Ook zelfstigma draagt bij aan het gevoel dat het vast niet lukt om werk te vinden of dat vol te houden. Zo ontstaat het idee dat je dat om teleurstelling te voorkomen maar net zo goed niet kunt proberen. Dit wordt het ‘why try effect’ genoemd.

Het gevolg van deze elkaar versterkende mechanismen is dat mensen met psychische problemen vaker werkloos zijn, minder gemakkelijk carrièrestappen maken en dus gemiddeld minder verdienen.

Uitleg kan stigma verminderen

Brouwers stelt dat de bedrijfsarts een bijdrage kan leveren door negatieve en onjuiste beeldvorming rond psychische problematiek te ontzenuwen. In gesprekken met werknemers en werkgevers kan worden geprobeerd om zelfstigma, vooroordelen en sociale uitsluiting te verminderen. Werkgevers realiseren zich bijvoorbeeld niet dat veel werknemers met psychische aandoeningen daar gewoon mee doorwerken. Veel psychisch leed blijft immers onbesproken. Het is dus zaak dit te benoemen om vooroordelen weg te nemen. Ook de verzekeringsarts kan hier een bijdrage aan leveren.

Ook hulpverleners stigmatiseren

Overigens worstelen ook dokters zelf ermee wanneer ze psychische problemen krijgen. Onlangs gaf Youri Versloot, in opleiding tot bedrijfsarts, hier uitleg over in een interview met TBV-online. Ook voor ons is het stigma groot. We zijn niet vrij van sterk cultureel verankerde opvattingen, niet gek natuurlijk. De vraag is wat dit betekent tijdens spreekuurcontacten.

Een publicatie van Nicole van Erp biedt een gedeeltelijk antwoord. Daarin beschrijft ze de ervaringen van cliënten in de ggz. Meer dan de helft (54%) rapporteerde ervaringen met stigmatisering door ggz-hulpverleners in de afgelopen twee jaar. De cliënten noemden nadelige gevolgen voor hun vertrouwen in eigen kunnen (70%), hoop voor de toekomst (69%), herstel (60%) en de kwaliteit van leven (58%).

Reden voor Van Erp om aan ggz-hulpverleners te vragen wat zij als belangrijkste vormen van stigmatisering zien binnen de ggz. Hulpverleners noemen vooral een focus op beperkingen in plaats van op mogelijkheden en herstel (52%), een betuttelende of beschermende bejegening van cliënten (43%) en het onderlinge taalgebruik over cliënten (42%): ‘Vaak worden er ‘grapjes’ gemaakt, maar ondertussen …’.

Als ggz-hulpverleners al stigmatiseren hoe brengen andere zorgverleners het er dan af? Hier is nog weinig onderzoek naar gedaan. Wel is bekend dat huisartsen meer stigmatiserende attitudes tonen dan ggz-medewerkers. Hoe zouden bedrijfs- en verzekeringsartsen het doen? Nader onderzoek is van belang om daar achter te komen!

Hoe verder?

Het is een pijnlijke bevinding dat zorgverleners het zelfstigma van cliënten nogal eens lijken te versterken. Van Erp wijst erop dat het ook niet eenvoudig is om het goed te doen. Wat de juiste toon is kan immers per cliënt en situatie verschillen. Ze noemt als voorbeeld het advies om niet te veel hooi op de vork te nemen. Dat kan in de ene situatie nuttig zijn, maar in een ander geval als (over)beschermend worden ervaren.

Het helpt om hier meer bij stil te staan. Dat zou een aandachtspunt moeten zijn in het communicatieonderwijs en casusbesprekingen in de opleiding tot bedrijfsarts en verzekeringsarts. Ook intervisie- of ICT-bijeenkomsten bieden ruimte om ons gedrag en onderliggende attitudes onder de loep te nemen.

Auteur

Joost van der Gulden is bedrijfsarts en plaatsvervangend hoofdredacteur van TBV
contact: joost.vandergulden@radboudumc.nl