Robby Beekwee studeerde in 2001 af als arts en startte twee jaar later zijn loopbaan als arbeidsarts (bedrijfsarts, red). Vijftien jaar lang, werkte hij voor een externe dienst voor preventie en bescherming op het werk, het Belgische equivalent van onze arbodiensten. Sinds 2019 is Beekwee als arbeidsarts verbonden aan Empreva, de federale dienst die verantwoordelijk is voor het gezondheidstoezicht op federale overheidsmedewerkers. Daar besteedt hij bijna de helft van zijn tijd aan medewerkers van de gevangenissen van Oudenaarde, Beveren, Gent en Dendermonde. En dat zijn er zo tussen 750 en 1.000. ‘Het gaat om penitentiair beambten, dus niet alleen cipiers, maar ook bijvoorbeeld administratief personeel voor onthaal en inschrijving van bezoeker, aalmoezeniers en mensen die de psychologische begeleiding van gedetineerden verzorgen. Feitelijk over iedereen die voor de federale overheidsdienst justitie een taak te vervullen heeft binnen de muren van de gevangenis.’

Personeelstekort

‘De werkomstandigheden in het gevangeniswezen zijn niet vanzelfsprekend. Door het aanhoudende personeelstekort wordt het werkvolume over steeds minder mensen verdeeld. In geval van ziekte of uitval wordt dit tekort nog nijpender en komt men in een vicieuze cirkel terecht. Hoge werkdruk zorgt voor uitval die op zijn beurt voor een nog hogere werkbelasting zorgt. Dit maakt dat het niet altijd vanzelfsprekend is om vakantiedagen op te nemen. Veel beambten stapelen vakantiedagen die niet opgenomen kunnen worden op,’ aldus Beekwee.

Overbevolking

Naast een tekort aan personeel is er aan de andere kant sprake van overbevolking in de Belgische gevangenissen. Cellen worden bijvoorbeeld met meer gedetineerden gedeeld dan waarvoor ze gebouwd zijn. ‘Overbevolking leidt tot de nodige spanningen of zelfs conflicten. Tussen gedetineerden onderling, maar uiteindelijk ook van gedetineerden naar penitentiair beambten toe. In die zin haakt dus alles erg in elkaar.’

Ook de staat waarin de penitentiaire inrichtingen zich bevinden speelt mee. ‘De gevangenissen van Gent en Oudenaarde zijn bijvoorbeeld anders dan de setting van de gevangenis van Beveren of de nieuwe gevangenis van Dendermonde. Er is een groot verschil tussen elementaire zaken zoals het sanitair en refter. Dat kan voor bijkomende druk of ongenoegen zorgen.’

Divers

De werkzaamheden van Beekwee als arbeidsarts zijn divers, zo blijkt uit zijn woorden. ‘Het gaat om periodieke gezondheidsbeoordelingen die uitgevoerd worden in het kader van de professionele risico’s waaraan de beambten worden blootgesteld. Specifiek voor penitentiaire beambten gaat dat dan bijvoorbeeld om biologische agentia. Ze worden tweemaal per jaar gescreend op tuberculose en tegelijk voorzien van hepatitis- en tetanus vaccinaties.

Hepatitisvaccinatie is vooral belangrijk in het kader van agressieproblematiek en bloed-bloed contact zoals bij bijtwonden.’ De tuberculose-screening vindt zowel bij het personeel als de gedetineerden plaats. De tuberculine huidtest wordt geplaatst door de Vlaamse Vereniging voor Respiratoire Gezondheidszorg en Tuberculosebestrijding (VRGT). ‘Wij ontvangen de resultaten van die TBC screening. In geval van een positieve huidtest wordt een RX thorax voorgeschreven en wordt doorverwezen naar de behandelend arts voor een behandeling met tuberculostatica. Aangezien het een latente besmetting met tuberculose betreft en er dus geen risico op besmetting van anderen is, blijft de beambte gedurende die behandeling gewoon aan het werk. In geval van de diagnose van een open tuberculose wordt een contactonderzoek onder de beambten uitgevoerd volgens de richtlijnen die daaromtrent door de VRGT worden voorgeschreven.’

Naast de biologische agentia is er ook de eerder genoemde psychosociale belasting die aandacht vraagt: stress en agressie.

En dan zijn er nog de spontane raadplegingen voor medewerkers die door een gezondheidsprobleem verminderd inzetbaar zijn of omgekeerd: waar de werkomgeving (een vermoedelijke) impact heeft op de gezondheid.
‘Verder proberen wij ook ons steentje bij te dragen in het kader van re-integraties na ziekte. In overleg met directie en betrokkenen begeleiden wij beambten bij een geleidelijke terugkeer naar de werkpost. Samen met de interne preventieadviseur zijn wij ook aanwezig op de overlegvergaderingen rond veiligheid en welzijn op het werk met werkgever en vertegenwoordigers van de werknemers.’

Tot slot is Beekwee ook op de werkvloer te zien. ‘Eenmaal per jaar bezoeken wij met een afvaardiging van directie en werknemers en de interne preventieadviseur alle werkposten. We beoordelen dan de verschillende aspecten die in de welzijnscodex zijn opgenomen. We zijn dus niet alleen in het medisch kabinet maar staan uiteindelijk ook met de voeten op de werkvloer zelf.’

De tabel geeft een overzicht van de door de arbeidsarts en/of verpleegkundige uitgevoerde gezondheidsbeoordelingen voor de gevangenis in Beveren tussen 01/01 en 31/12/2023.

Teamwork

Het werk wordt overigens uitgevoerd door multidisciplinaire teams waarbij vooral de inzet van verpleegkundigen van belang is. ‘De meeste onderzoeken gebeuren in duo’s,’ vertelt Beekwee. ‘De verpleegkundige voert de urine- en oogtesten uit, neemt bloed af en zet vaccinaties. Verpleegkundigen hebben ook een coördinerende rol in de contacten met de planningsdienst voor de consulatie-dagen.’

Moederschapsbescherming

In België is niet alleen moederschapsverlof bij wet gereld, maar ook moederschapsbescherming. Dit houdt onder meer in dat vrouwen die zwanger of net bevallen zijn en/of borstvoeding geven niet op plekken mogen werken waar moeder of kind een gezondheidsrisico lopen. ‘Zwangere beambten kunnen bij ons aan het werk blijven, maar dan uitsluitend in wat wij de koude zones noemen. Dit zijn de werkposten waar geen sprake is van direct fysiek contact met gevangenen. Ze worden bijvoorbeeld te werk gesteld in een onthaalfunctie of in de ruimte waar het cameratoezicht op de gevangenen plaatsvindt.’

Psychosociale belasting

De psychosociale omstandigheden kwamen al eerder ter sprake. Die zijn in een penitentiaire inrichting wellicht nog zwaarder dan in reguliere werkomgevingen. ‘Het is inderdaad een problematiek die heel erg aanwezig is. De impact van verbale en non-verbale agressie op beambten wisselt per persoon en omstandigheid, maar kan aanzienlijk zijn. Niet alleen bij fysiek geweld, ook een louter verbaal incident mag niet onderschat worden.

Je merkt dat de terugkeer naar werk van geval tot geval wisselend is. Sommigen beambten keren na een incident de volgende dag alweer terug. Maar in een recente casus hadden we een langdurige uitval van een beambte die nooit eerder agressieproblemen had meegemaakt. Er werden daarbij bedreigingen geuit naar de beambte en zijn privésfeer. Het verbale incident dat plaatsvond had dusdanige impact dat de beambte enkele weken afwezig is geweest. Daarna is de re-integratie heel geleidelijk ingezet. Eerst in koude zones en na verloop van tijd weer in de oorspronkelijke werkpost. De directie speelde hierin uiteraard ook een essentiële rol. Gedurende dit traject zag ik betrokken beambte verschillende keren om te zien hoe de re-integratie verliep’

Het psychosociale aspect is een van de reden waarom Beekwee zijn werk als arbeidsarts voor justitie zo interessant vindt. ‘Het is daardoor niet altijd een evidente omgeving om in te werken. Tegelijk vind ik het een zeer boeiende context. Soms voel ik mij meer psycholoog dan arts.’