Auteur: Karolin Oldenburg, aios bedrijfsgeneeskunde bij Zorg van de Zaak
Onderzoeksbegeleider: dr. Judith Bos, SGBO
Afgerond: 10 mei 2022
Contact: karolin.oldenburg@t-online.de

De belangstelling voor slaap, slaapstoornissen en daarmee geassocieerde gezondheidsproblemen neemt in Nederland toe. Kerkhof et al. vonden in een onderzoekspopulatie van 2089 personen in de leeftijdscategorie van 18-70 jaar een prevalentie van 32.1% voor gegeneraliseerde slaapstoornissen (GSD), 43,2% voor slaapgebrek, 8,2% voor insomnie en 5,3% voor een stoornis van het circadiane ritme. Vrouwelijke adolescenten hadden de hoogste prevalentiecijfers voor algemene slaapstoornissen met als gevolg vermoeidheid overdag en slecht functioneren.

Ook in andere Europese landen wordt onderzoek naar slaapstoornissen verricht. Schlack et al onderzochten het optreden van problemen bij het in- en doorslapen, de slaapkwaliteit, de effectieve slaapduur en het gebruik van slaapmiddelen in een volwassen populatie in Duitsland. In de 4 weken voor het afgenomen interview rapporteerde een derde van de respondenten potentieel klinisch relevante problemen met het in- en doorslapen. Ook in een Zweeds cross-sectioneel enquete-onderzoek onder 3000 overigens gezonde volwassenen bleek bij ruim een derde deel (35%) slaapstoornissen voor te komen.

Ongevallen

Slaapstoornissen veroorzaken hoge directe en indirecte economische kosten. Zo zijn mensen met slaapstoornissen vatbaarder voor ongevallen, tonen hogere percentages voor arbeidsverzuim, presteren minder in hun werk, ervaren een slechtere levenskwaliteit en maken meer gebruik van de gezondheidszorg. Ook worden slaapstoornissen geassocieerd met een verminderde concentratie, lusteloosheid en moeite hebben met het nemen van beslissingen.

De richtlijn ‘Aanpak van slaapklachten en insomnie bij volwassenen in de eerste lijn’ adviseert om voor de behandeling van slaapproblemen eerst te zoeken naar niet-medicamenteuze interventies. Als dat niet helpt of als insomnie gepaard gaat met hoge lijdensdruk, dan kan een kortdurende behandeling met een slaapmiddel worden overwogen.

Een verminderde slaapkwaliteit blijkt geassocieerd te zijn met (chronische) pijn en andersom. Over de etiologie hiervan is nog weinig bekend. Een mogelijke oorzaak kan gelegen zijn in de sensitisatie van glia-cellen in het centrale zenuwstelstel. Meer onderzoek is nodig. Duidelijk is dat pijn en slaapproblemen vaak tegelijk optreden. In een meta-analyse naar het optreden van slaapstoornissen bij patiënten met chronische pijnklachten werd een gepoolde prevalentie voor slaapstoornissen bij chronische pijn van 44% gevonden, met insomnie (72%) het ´restless legs`syndroom (32%) en obstructieve slaapapneu (32%) als de meest voorkomende diagnoses. Ook Burgess et al vonden een statistisch significante samenhang tussen slaapstoornissen en chronische pijnklachten: een grotere slaapstoornis werd geassocieerd met een hogere pijnintensiteit, slechter functioneren, grotere emotionele stress, een minder positieve stemming en hogere niveau´s van catastroferen.

CBT

Bij het voorkomen van zowel slaapklachten als pijnklachten wordt voor de behandeling daarvan geadviseerd om zich te richten op beide klachten tegelijk. Als alternatief voor farmacologische behandelingen van slaapstoornissen bij patiënten met chronische pijn is het effect onderzocht van behandelingen met ´cognitive behavioral therapy` (CBT) en ´acceptance and commitment therapy´ (ACT), soms in combinatie met fysieke oefenprogramma’s. Dit onderzoek heeft zich tot nu toe vooral gericht op de behandeling van chronische pijnklachten met als zijeffect een verbetering van slaapstoornissen. Het is nog onvoldoende onderzocht of therapeutische trainingsprogramma’s ten behoeve van het leren omgaan met pijn, gebaseerd op ACT, CGT en mindfulness van invloed zijn op slaapproblemen. Inzicht hierin kan bijdragen aan het afstemmen van trainingsprogramma’s op behoeften van mensen met slaapstoornissen en chronische pijnklachten.

De onderzoeksvraag die hiertoe beantwoord zal worden luidt: Wat is het effect van een poliklinische, multidisciplinaire behandeling gericht op bewegingsbeperkende pijnklachten op de slaapkwaliteit van de deelnemers op korte termijn? Sinds de Covid-19 pandemie werd de behandeling online aangeboden. Daarom zal tevens onderzocht worden of er een verschil is in de groep deelnemers aan en het effect van de behandeling tussen de hybride en de online-versie van de behandeling. Om een indruk te krijgen van de groep mensen bij wie de behandeling een positief effect heeft op slaap is tevens gekeken naar verschillen tussen de groep waarbij de slaapkwaliteit verbeterde en de groep waarbij de slaapkwaliteit gelijk gebleven of verslechterd was.

Lees het hele onderzoek hier.